Lịch sử văn học Cộng hòa Séc đánh dấu “vận mệnh” đặc biệt của một cuốn tiểu thuyết, mà ngay sau khi nó ra đời và cả một thời gian dài sau đó, làng văn Séc hầu như không chấp nhận đó là một tác phẩm văn học, dẫu những người dân đọc tác phẩm một cách say mê, khoái chí. Nhưng dần dần, người ta bắt đầu nhận ra cái hay của tác phẩm “phi văn học” với thứ ngôn ngữ đường phố, ngôn ngữ nhà binh của “Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới” ấy.
Như nhà báo, nhà văn trào phúng Séc Karel Poláček nhận xét: “Švejk là một tác phẩm thú vị và tôi nghĩ là lịch sử văn học phải nghiên cứu. Chỉ về mặt hình thức thôi nó cũng thú vị rồi. Nó là tiểu thuyết ư? Là sử ký hài hước ư? Có thể nó là tiểu thuyết hài hước được gộp lại từ các chương, tức là nó có đặc trưng của các cuốn tiểu thuyết hài hước nổi tiếng nhất thế giới”.
“Nếu muốn cười thật sự, bạn hãy đọc “Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới” của Jaroslav Hašek”, dịch giả Ivan Olbracht đã viết. Cuốn tiểu thuyết kể về một anh chàng làm nghề bán chó tên là Švejk ở Prague, hay chuyện, tốt tính nhưng nhiều lúc lại đần độn như thể có chủ ý, để rồi chỉ từ một câu mở đầu đơn giản mà bà giúp việc nói với anh: “Thế là họ giết mất Ferdinand của chúng ta rồi”, Švejk bắt đầu “can thiệp đến Đại chiến Thế giới một cách duyên dáng đáng yêu”. Theo chân Švejk đến sở cảnh sát, tòa án, nhà thương điên hay khi nhiệt tình tham gia vào cuộc chiến để phụng sự Hoàng đế Áo – Hung, hàng loạt tình huống dở khóc dở cười do Švejk gây nên khiến độc giả phải cười nghiêng ngả.
Švejk là một kiểu nhân vật hoàn toàn mới trong văn học thế giới. Đó là một kiểu người đần độn trong dân gian Séc lần đầu tiên xuất hiện trong văn học viết và được đưa vào cuộc sống hiện đại ồn ã. Švejk bình thản tiếp nhận mọi chuyện trên đời, hài lòng trong mọi tình huống, không vui không buồn, không oán không hối, lại luôn giữ phép lịch sự trong ứng xử. Cho nên, dẫu gặp không ít tai họa, “người ngu tinh khôn” Švejk đều vượt qua thật nhẹ nhàng.
Ngôn ngữ đời thường sinh động, khôi hài, đậm chất dân gian Séc, “Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới” không chỉ chinh phục độc trong nước mà còn trở thành tác phẩm văn học Séc được chuyển ngữ nhiều nhất, tính đến nay đã được dịch sang 62 thứ tiếng. Cho đến nay, không chỉ ở Séc mà cả ở nước ngoài, tác phẩm được chuyển thể sang kịch bản sân khấu, điện ảnh, truyền hình và truyền thanh. Theo nhà văn Milan Kundera, “Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới” có thể là cuốn tiểu thuyết dân gian lớn cuối cùng.
Sau đúng 100 năm xuất bản lần đầu tiên tại Séc vào năm 1921, mới đây, “Vận mệnh người lính tốt Švejk trong Đại chiến Thế giới” đã được NXB Phụ nữ giới thiệu đầy đủ tại Việt Nam. Trọn bộ câu chuyện về anh chàng vui tính gồm 4 tập, khi dịch sang tiếng Việt được chia thành 2 quyển. Quyển 1 đã xuất bản vào tháng 10-2020 và quyển 2 vừa ra mắt.
Theo Báo Hà Nội mới
