Trong hành trình khám phá lịch sử văn minh nhân loại, những hiện vật cổ đại luôn mang đến những bất ngờ đầy mê hoặc. Một trong số đó là tấm bia đất sét nhỏ bé, có niên đại khoảng 5.000 năm, được khai quật từ thành phố Uruk, trung tâm đô thị phồn thịnh đầu tiên của vùng Lưỡng Hà cổ đại, nơi ngày nay thuộc lãnh thổ Iraq.
Điều khiến hiện vật này trở nên đặc biệt không chỉ nằm ở giá trị khảo cổ học mà còn ở dòng chữ được khắc trên bề mặt, thứ mà nhiều nhà khoa học tin rằng chính là chữ ký đầu tiên của con người từng được ghi nhận trong lịch sử.
Tấm bia cổ này thuộc Bộ sưu tập Schøyen, một bộ sưu tập tư nhân nổi tiếng thế giới với hàng nghìn hiện vật quý hiếm có niên đại từ thời tiền sử đến thời kỳ trung đại. Theo trang tin Ancient Origins , tấm bia được tạo ra vào khoảng năm 3100 trước Công nguyên và hiện được đánh giá là một trong những tài liệu hành chính sớm nhất từng tồn tại.
Mặc dù có kích thước chỉ khoảng 3 inch vuông (tương đương 7,6 cm mỗi cạnh), hiện vật nhỏ bé này đã mở ra một chương sử đặc biệt về nguồn gốc của chữ viết, giao dịch kinh tế và danh tính cá nhân trong xã hội loài người.
Điểm nổi bật của tấm bia nằm ở cụm ký tự nằm ở góc trên bên trái, được giải mã là ‘KU’ và ‘SIM’, mà các nhà ngôn ngữ học cổ đại cho rằng là viết tắt của cái tên “Kushim”. Theo nhiều nhà nghiên cứu, cái tên này có thể đại diện cho một thư ký hoặc nhân viên hành chính trong chính quyền của thành phố Uruk, người đã ghi lại hóa đơn về một đợt giao dịch lúa mạch dùng để nấu bia.
Tác giả nổi tiếng Yuval Noah Harari, trong cuốn sách Sapiens: Lược sử loài người , cũng từng đề cập đến hiện vật này, nhấn mạnh dòng chữ “29.086 đơn vị lúa mạch 37 tháng Kushim” như một biên lai cổ đại được sử dụng để lưu trữ thông tin thương mại và sản xuất.
Tuy nhiên, không phải tất cả học giả đều đồng thuận với quan điểm trên. Một số người cho rằng “Kushim” không nhất thiết phải là tên cá nhân, mà có thể là tên của một cơ quan hành chính, một chức danh, hoặc một thuật ngữ trong hệ thống quản lý thời bấy giờ.
Tên này đã được tìm thấy trong ít nhất 17 tấm bia khác nhau, trong đó có những tấm bia ghi chú thêm là “Sanga”, tức người quản lý đền thờ, cho thấy khả năng cao đây là một chức vụ thay vì một cá nhân cụ thể.
Điều chắc chắn là tấm bia này cung cấp cái nhìn quý giá vào đời sống thường nhật và tổ chức xã hội của người Sumer, nền văn minh sớm nhất từng được biết đến. Trong xã hội này, bia không chỉ là một thức uống phổ biến mà còn mang ý nghĩa tôn giáo, xã hội và kinh tế sâu sắc.
Một số ghi chép khảo cổ cho thấy người Sumer từng uống bia bằng những chiếc ống hút dài, và thậm chí bia còn được dùng như phương tiện thanh toán tiền lương cho người lao động.
Trên tấm bia được nhắc đến, các ký hiệu còn mô tả lại quy trình nấu bia từ lúa mạch, từ khâu đo lường nguyên liệu, ủ lên men cho tới lúc đóng vào lọ, cho thấy người Sumer đã sớm phát triển một dây chuyền sản xuất mang tính công nghiệp.
Hầu hết hoạt động này diễn ra trong các đền thờ, những trung tâm kinh tế, tôn giáo và hành chính của thành bang Uruk. Điều đó không chỉ khẳng định vai trò của bia trong đời sống tinh thần mà còn cho thấy khả năng quản lý sản xuất và lưu trữ thông tin cực kỳ phát triển của người Sumer cách đây hàng thiên niên kỷ.
Tấm bia đã được nhà đấu giá Bloomsbury Auctions (Anh Quốc) đưa ra thị trường vào tháng 8 năm 2020 và thu hút sự quan tâm mạnh mẽ từ giới sưu tập. Mặc dù ban đầu được định giá khoảng 90.000 bảng Anh, hiện vật cuối cùng đã được bán với giá 230.000 đô la Mỹ cho một nhà sưu tập tư nhân người Mỹ.
Timothy Bolton, chuyên gia tại Bloomsbury Auctions, phát biểu rằng: “Đây là một trong những hiện vật quan trọng nhất đánh dấu sự phát minh của chữ viết – phát minh vĩ đại bậc nhất trong lịch sử loài người”.
Song song với niềm phấn khích từ giới khảo cổ và người yêu cổ vật, sự tồn tại của tấm bia cũng đặt ra nhiều câu hỏi đạo đức trong ngành sưu tập hiện vật cổ. Trong nhiều năm qua, không ít cổ vật từ vùng Lưỡng Hà đã bị đào bới trái phép, cướp bóc hoặc tuồn ra thị trường chợ đen do hậu quả của các cuộc chiến tranh kéo dài ở Iraq.
Năm 2018, khoảng 450 hiện vật Sumer bị đánh cắp đã được Hoa Kỳ hồi hương về Iraq, nhưng con số này chỉ là phần nổi của tảng băng chìm.
Craig Barker, nhà khảo cổ học người Úc từng nhận định: “Cướp bóc khảo cổ là một trong những hành vi phá hoại văn hóa tồi tệ nhất của thời hiện đại. Những gì còn lại của nền văn hóa rực rỡ tại Iraq đang ngày càng bị tổn thất nặng nề bởi lòng tham và xung đột”.
Tấm bia đất sét nhỏ bé ấy, với những ký tự đơn sơ, không chỉ là minh chứng cho một giao dịch kinh tế thời tiền sử, mà còn là biểu tượng cho bước nhảy vĩ đại đầu tiên của loài người trong việc xây dựng lịch sử, ghi nhớ danh tính và lưu giữ tri thức.
Nó nhắc nhở chúng ta rằng, giữa bao biến cố và thăng trầm của thời gian, con người vẫn luôn để lại dấu ấn, dù chỉ là vài ký tự trên một phiến đất sét, để kể câu chuyện về chính mình cho hậu thế.
Nguồn tin: https://genk.vn/hoa-don-5000-nam-tuoi-dong-chu-co-duoc-cho-la-chu-ky-dau-tien-trong-lich-su-loai-nguoi-20250418101831574.chn
