Tiền không mua được gì và đâu là giới hạn của đồng tiền

T

rước hết, ta phải hiểu thị trường là gì. Google nói là: “Thị trường, trong kinh tế học và kinh doanh, là nơi người mua và người bán tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với nhau để trao đổi, mua bán hàng hóa và dịch vụ.”. Ngắn gọn hơn, đó là nơi diễn ra hoạt động mua-bán, trao đổi mà trung gian là tiền hoặc một thứ “giá ẩn” nào đó. Như vậy, “quan điểm thị trường” là ủng hộ việc trao đổi buôn bán, mọi thứ đều là hàng hóa và câu hỏi duy nhất được đặt ra là “Bao nhiêu tiền?”.

Rằng là, nếu bạn có tiền, bạn sẽ không phải xếp hàng nữa bằng cách trả tiền cho người đứng trên đầu hoặc đến gặp thẳng quản lý, đưa cho anh ta một khoản tiền rồi bạn sẽ được vào ngay lập tức dù đến muộn, đến sau. Nếu bạn có tiền, bạn sẽ mua quyền được bắn chết một con hải cẩu ở cự ly gần, loài vật đang có nguy cơ tuyệt chủng, nhìn vô cùng đáng yêu và chẳng làm hại ai bao giờ. Nước Mỹ có tiền, nước Mỹ đã mua quyền phát thải carbon-dioxide của nước khác. Bạn có tiền, bạn có thể mua phiếu bầu để trở thành thống đốc hay tổng thống. Thậm chí khi có tiền, bạn có thể mua bảo hiểm mạng sống của người khác. Khi người đó chết đi, bạn chứ không phải người thân của anh ta sẽ thừa hưởng số tiền từ công ty bảo hiểm.

 

Hai lập luận ủng hộ thị trường:

Sau khi đưa ra những ví dụ cho thấy sức mạnh và cái bóng khổng lồ của thị trường đang tiến lại gần và phủ lên mọi mặt của cuộc sống. Tác giả đã trình bày hai lập luận của các nhà kinh tế học, những người ủng hộ thị trường, cho rằng thị trường là toàn diện, đảm bảo tính công bằng của mỗi cá nhân và sự hiệu quả trong phát triển kinh tế xã hội. Đó là:

 

Thứ nhất, [con người có quyền tự do mua bán bất cứ thứ gì họ muốn, chừng nào không ảnh hưởng đến quyền lợi của người khác.]… Cấm một số hoạt động đầu cơ, mua bán vi phạm quyền tự do cá nhân khi can thiệp vào lựa chọn của người đã trưởng thành.

 

Thứ hai, [hoạt động trao đổi trên thị trường khiến người mua và người bán có lợi như nhau, vì vậy phúc lợi của chúng ta, tức là phúc lợi xã hội sẽ tăng lên.]… Thị trường tự do luôn phân bổ hàng hóa một cách hiệu quả nhất. Thông qua việc để cho mọi người thực thiện các giao dịch đôi bên cùng có lợi, thị trường đã phân bổ hàng hóa cho người đánh giá hàng hóa cao nhất, và giá trị ấy được đo bằng mức độ sẵn lòng chi trả của người mua.

 

Hai lập luận phản đối thị trường:

 

Thứ nhất, lập luận về tính công bằng nhằm vào sự bất công xuất hiện khi con người mua bán hàng hóa trong tình thế bất công hoặc trong điều kiện thiếu thốn về mặt kinh tế.

 

Thứ hai, theo lập luận về tham nhũng, một số yếu tố đạo đức sẽ bị suy giảm, bị mất đi nếu đem ra mua bán. Tạo ra tình huống công bằng cũng không giải quyết được tình trạng đó. Nó xảy ra cả trong tình huống công bằng và bất công.

 

Quả thực, thị trường đang ngày càng có vai trò lớn hơn trong xã hội. Đúng là thị trường giải quyết được nhiều bài toán khó trong cuộc sống, nó thể hiện phần nào sự tự do của mỗi các nhân đối với tài sản của mình. Nhiệm vụ phân bổ hàng hóa đến với người đánh giá cao và thực sự cần thứ hàng hóa đó cũng là rất tốt. Nhưng nó không hoàn hảo. Có thể nói là thiếu sót khi không xem xét, đánh giá một loại hàng hóa hay một giao dịch mua bán dựa trên chuẩn mực đạo đức. Chuẩn mực đạo đức là thứ đã tồn tại từ lâu và là khuôn khổ mà thế giới con người dựa vào đó mà vận hành, phát triển.

 

 

Hay trong một ví dụ, người ta muốn triệt sản những người mẹ bị HIV/AIDS hay nghiện thuốc bằng cách trả cho họ 400 USD để họ sẽ không đẻ ra những em bé bị HIV/AIDS bẩm sinh. Nghe thì có vẻ xuôi, nhưng trong lúc họ vật thuốc mà không có tiền để giải tỏa cơn nghiện của mình thì họ sẽ không còn sáng suốt mà suy nghĩ kỹ trước khi gật đầu đồng ý, nhận lấy mấy trăm đô-la và vứt bỏ đi quyền làm mẹ. Tính không công bằng trong một hoạt động trao đổi, mua bán là ở đây.

 

Giả sử là khi người ra đưa ra quyết định khi tỉnh táo, không bị ảnh hưởng bởi tiền bạc. Một số hoạt động thương mại vẫn bị phản đổi mạnh mẽ. Bởi nó làm xói mòn đạo đức, nó phá vỡ đi những giá trị phi thị trường vốn không bị ảnh hưởng bời đồng tiền. Đó là việc đến đón con đúng giờ (bổn phận của mỗi bậc cha mẹ) chứ không phải coi tiền phạt là tiền phí phải trả cho các giáo viên để họ ở lại muộn trông con bạn. Đó là hoạt động mại dâm gây tranh cãi. Một người phụ nữ có tiền nhưng vẫn muốn hành nghề mại dâm vì sở thích. Tuy nhiên, việc này kéo đến những đánh giá về phẩm chất phụ nữ, về bản chất của hoạt động tình dục hay những nguy hại của nó đến hôn nhân gia đình.

 

Lập luận nào cũng có cái lý của nó. Tuy nhiên, để một nền kinh tế thị trường toàn diện và hiệu quả. Nó phải nhìn lại bản thân, lắng nghe những ý kiến phản đối mà trở nên hoàn thiện hơn. Quan trọng hơn cả, con người chúng ta phải biết đâu là ranh giới và điểm dừng của thị trường.