Tôi và bạn bè vẫn chưa nguôi ấm ức vì trận thua “oan uổng” của đội tuyển Việt Nam trong trận chung kết bóng đá nữ với Philippines.
Đó chỉ là một trong rất nhiều tranh cãi xoay quanh SEA Games 33, từ khâu tổ chức lỏng lẻo, trọng tài thiếu nhất quán, cho tới cảm giác “nguội lạnh” của không khí đại hội.
Và một lần nữa, nhiều người nhắc lại một ý kiến đã được nói đến nhiều lần rằng SEA Games đã hết vai trò lịch sử, rằng công chúng Đông Nam Á không còn quan tâm, và rằng Việt Nam, nếu tỉnh táo, nên rút khỏi một sân chơi tốn kém mà hiệu quả ngày càng thấp.
Cách nhìn này, dù phản ánh một phần sự thất vọng có thật, đã bỏ qua bức tranh lớn hơn đang hình thành trong khu vực: sự dịch chuyển chậm nhưng rõ ràng của thể thao, từ một hoạt động tiêu ngân sách sang một cấu phần của nền kinh tế dịch vụ – giải trí – đô thị. Trong bức tranh đó, những khiếm khuyết của SEA Games 33 không phải là dấu hiệu suy tàn, mà là chỉ báo của một khoảng trống quyền lực thể thao khu vực đang mở ra.
Thử nhìn qua một vài con số được công bố chính thức về kỳ Sea Games vừa qua. Với ngân sách tổ chức khoảng 64,5 triệu USD, giá trị kinh tế tạo ra ước tính trên dưới 400 triệu USD, số khán giả xem trực tiếp ước tính 400.000 người và số việc làm tạo ra từ 12.000-14.000 người, Sea Games 33 ghi dấu là đại hội thành công nhất trong lịch sử về mặt kinh tế.
SEA Games chưa bao giờ là Olympic thu nhỏ. Nó là một thiết chế khu vực đặc thù, phản ánh trình độ quản trị thể thao, năng lực tổ chức và ưu tiên chính sách của từng quốc gia chủ nhà. Việc một kỳ đại hội được tổ chức tốt hay kém nói nhiều hơn về nước đăng cai hơn là về mức độ quan tâm chung của 600 triệu dân Đông Nam Á đối với thể thao.
SEA Games 31 tại Việt Nam, diễn ra trong bối cảnh hậu đại dịch, đã cho thấy điều đó: không hoàn hảo, nhưng đủ chỉn chu để tạo ra cảm giác về một sự kiện khu vực được vận hành có trách nhiệm, có không khí xã hội, và có giá trị biểu tượng. SEA Games 33, bên cạnh thành công kinh tế, cho thấy tiềm năng phát triển, cũng bộc lộ giới hạn của một mô hình tổ chức và quản trị sự kiện thiếu đổi mới và thiếu đầu tư vào trải nghiệm khán giả.
Tôi cho rằng, sự tương phản này thể hiện một thực tế quan trọng: Đông Nam Á vẫn chưa có một “hub thể thao” đúng nghĩa. Thái Lan có truyền thống và thị trường du lịch, nhưng mô hình quản trị sự kiện chậm đổi mới. Indonesia có quy mô và tham vọng, song ưu tiên dồn vào thể thao thành tích cao và giải nhà nghề nội địa. Malaysia và Philippines thiếu tính liên tục. Campuchia tận dụng thể thao như công cụ ngoại giao hình ảnh hơn là nền tảng kinh tế.
Khoảng trống đó – một trung tâm có hạ tầng chuẩn, chi phí cạnh tranh, năng lực tổ chức ổn định và tầm nhìn kinh tế thể thao – đang tồn tại, và hiếm khi trong lịch sử khu vực, lại rõ ràng như lúc này.
Việt Nam đang có một số lợi thế mang tính cấu trúc: dân số trẻ, tầng lớp trung lưu tăng nhanh, mức độ tiêu thụ văn hóa – giải trí ngày càng cao, và quan trọng không kém, một xã hội có “thói quen xem thể thao”. Bóng đá, điền kinh, eSports, các giải quốc tế được theo dõi với cường độ truyền thông mà nhiều nước trong khu vực phải mong muốn. Trong khi chi phí tổ chức sự kiện tại Việt Nam vẫn thấp hơn đáng kể so với Thái Lan hay Malaysia, vị trí địa lý cho phép kết nối thuận tiện với cả Đông Bắc Á lẫn ASEAN.
Những lợi thế mềm này chỉ thực sự phát huy khi được neo vào hạ tầng cứng. Từ góc nhìn cá nhân, tôi rất trông đợi sân vận động Olympics Trống Đồng. Việc hình thành một sân vận động quy mô 135.000 chỗ ngồi, nếu được triển khai như một khu phức hợp thể thao – giải trí – thương mại đúng nghĩa sẽ là một minh chứng về vị thế.
Trong lịch sử kinh tế thể thao, không có trung tâm nào hình thành mà thiếu một công trình biểu tượng: Wembley với London, Stade de France với Paris, hay các khu liên hợp thể thao tại Tokyo và Seoul. Nhưng bên cạnh con số ghế ngồi, điều quan trọng còn ở cách công trình được tích hợp vào chiến lược đô thị và kinh tế dịch vụ: tổ chức thi đấu, concert, hội nghị, du lịch, đào tạo, và chuỗi giá trị phụ trợ từ truyền thông tới công nghệ y sinh thể thao.
Điểm mấu chốt là Việt Nam đang đứng trước “ngưỡng hạ tầng” – nơi thể thao có thể dịch chuyển từ lĩnh vực tiêu dùng ngân sách sang một tài sản kinh tế. SEA Games là bài kiểm tra năng lực tổ chức, là sân tập cho đội ngũ quản trị sự kiện, là bằng chứng cho nhà tài trợ và đối tác quốc tế rằng Việt Nam có thể vận hành những sự kiện phức tạp với chi phí hợp lý và độ tin cậy cao. Khi một số nước láng giềng tổ chức kém, chuẩn mực khu vực vô tình bị hạ thấp, và nhu cầu về một “người làm được việc” trở nên rõ ràng hơn bao giờ hết.
Những người kêu gọi Việt Nam rút khỏi SEA Games thường lập luận rằng đại hội này làm méo mó ưu tiên thể thao, khuyến khích chạy theo huy chương và các môn “đặc thù chủ nhà”. Phê phán đó không sai, nhưng kết luận thì chưa chắc đúng. Vấn đề không phải là tham gia hay không, mà là tham gia theo cách nào.
Một chiến lược hợp lý theo tôi là bên cạnh nỗ lực về thành tích như một động lực ganh đua, Nhà nước và các cơ quan lãnh đạo thể thao nên coi SEA Games như tầng trung gian trong hệ sinh thái phát triển vận động viên, và như một công cụ quản trị và kinh tế. Rút lui sẽ không khiến Việt Nam tiến gần hơn tới Asian Games hay Olympic; nó chỉ khiến hệ thống thể thao mất đi một tầng đệm quan trọng, đồng thời tự loại mình khỏi bàn cờ thể thao khu vực.
Nếu Việt Nam thực sự muốn trở thành trung tâm thể thao Đông Nam Á, có ba điều kiện không thể né tránh. Thứ nhất, hạ tầng phải được thiết kế như tài sản đô thị sinh lợi, không phải công trình công cộng thuần túy. Thứ hai, quản trị sự kiện cần được tách khỏi logic hành chính, với đội ngũ chuyên nghiệp về bản quyền, tài trợ, marketing và trải nghiệm khán giả. Thứ ba, phải xác định vai trò “hub”, nghĩa là có lịch sự kiện thường xuyên, chứ không chỉ đăng cai ngẫu hứng vài năm một lần.
SEA Games 33, nhìn từ góc độ này, không phải lúc để rút lui, mà là lời nhắc rằng cơ hội không chờ đợi. Việt Nam đang có điều kiện để thúc đẩy hạ tầng, đồng thời dịch chuyển tư duy “thi đấu” sang tư duy “kinh tế thể thao”.
Trong một khu vực đang tìm kiếm điểm tựa mới cho tăng trưởng dịch vụ và du lịch, thể thao – nếu được tổ chức tốt – có thể là câu trả lời rẻ, nhanh và hiệu quả hơn nhiều so với những đại dự án hào nhoáng khác.
Trương Trí Vĩnh
Nguồn tin: https://vnexpress.net/sea-games-het-thoi-4998281.html
