Diễn từ Nobel Văn học (kỳ 1): Thiên thần trên cao và những Elon Musk trần thế

László Krasznahorkai – chủ nhân Nobel 2025 – cho rằng ngày nay, thiên thần cõi trên phải nhường việc sắp xếp không gian, thời gian cho những Elon Musk trần thế.

Tác giả 71 tuổi có bài phát biểu tại Viện Hàn lâm Thụy Điển ở thành phố Stockholm hôm 7/12 (giờ địa phương), đây là thủ tục bắt buộc để tác giả nhận giải thưởng 11 triệu krona Thụy Điển (hơn 31 tỷ đồng). Bằng những câu văn dài hàng trang, ông bàn về hy vọng, khoa học, văn minh, tôn giáo, phẩm giá con người.

Dưới đây là nguyên văn bài viết của tác giả, được chuyển ngữ từ bản tiếng Anh. Bản dịch giữ đặc trưng và phong cách viết của nhà văn, không ngắt câu, không xuống hàng ở nhiều đoạn.

Kính thưa quý ông, quý bà!

Khi nhận giải Nobel Văn học 2025, tôi vốn muốn chia sẻ với các bạn những suy nghĩ về hy vọng, nhưng vì kho tàng hy vọng của tôi đã cạn kiệt, giờ đây tôi sẽ nói về các thiên thần.

Tôi đi đi lại lại và cứ nghĩ về thiên thần, ngay cả lúc này tôi cũng đang đi đi lại lại, đừng tin vào mắt quý vị – có thể quý vị thấy tôi đang đứng đây và nói vào micro, nhưng thật ra không phải, thực ra tôi đang đi vòng vòng, từ góc này sang góc khác, rồi lại trở về điểm xuất phát, cứ thế, cứ thế, vòng vòng, và đúng vậy, tôi đang nghĩ về thiên thần; thiên thần, và ngay lập tức tôi có thể tiết lộ rằng đây là một kiểu thiên thần mới, những thiên thần này không có cánh, và như vậy, chẳng hạn, chúng ta không cần phải tự hỏi rằng nếu đôi cánh ấy mọc ra từ lưng thiên thần, thực ra là nếu đôi cánh khổng lồ ấy còn nặng nề dang rộng ra khỏi áo choàng, thì người thợ may thiên giới sẽ làm gì, thứ tri thức bí ẩn nào trôi dạt vào xưởng may trên đó khi ông mặc áo cho thiên thần; đôi cánh tất nhiên là nằm bên ngoài, ở bên ngoài cái thân thể phi-vật-chất, nhưng rồi họ đặt đôi cánh ấy ở đâu ngoài cái thân thể phi-vật-chất, chiếc áo choàng vừa quấn quanh thật ngọt ngào vừa trùm lên đôi cánh, hoặc ngược lại, nếu đôi cánh không thò ra, thì chiếc áo choàng thiên giới ấy làm sao bao trùm được cả cơ thể lẫn đôi cánh của họ, ôi, tội nghiệp Botticelli, tội nghiệp Leonardo, tội nghiệp Michelangelo, và thật tội nghiệp Giotto, Fra Angelico nữa! nhưng giờ điều đó không còn quan trọng, câu hỏi ấy đã tan biến cùng những thiên thần thời xưa, còn thiên thần tôi đang nói tới là thiên thần mới, điều đó đã rõ ngay khi tôi bắt đầu đi tới đi lui trong phòng mình, mà giờ quý vị chỉ có thể thấy tôi đang đứng trước micro tuyên bố, với tư cách là người nhận giải Nobel Văn học năm nay, rằng tôi muốn nói về hy vọng, nhưng tôi không nói về nó bây giờ, thay vào đó, tôi sẽ nói về những thiên thần, tôi sẽ bắt đầu từ điểm ấy, và đã có những đường nét mơ hồ hình thành trong não tôi khi bắt tay vào việc, ngồi tư thế thiền định trong không gian làm việc của mình – không lớn lắm, tổng cộng chỉ là gian phòng tháp bốn nhân bốn mét, lại phải trừ đi diện tích cầu thang lên xuống tầng trệt, tất nhiên quý vị không nên hình dung kiểu tháp ngà lãng mạn nào đó, căn phòng tháp này được xây bằng hai tấm ván vân sam Na Uy rẻ nhất, nằm ở góc phải của căn nhà gỗ một tầng, vươn lên cao hơn mọi thứ vì lô đất của tôi nằm trên sườn dốc, vì toàn bộ cấu trúc nằm trên đỉnh đồi, nghĩa là cả mảnh đất đều dốc, hơn nữa, nó dốc sâu xuống thung lũng – tức là nếu tôi muốn xây thêm phần mở rộng rất cần thiết cho các phòng ở tầng trệt – tôi buộc phải làm vậy vì sách vở đang lấn chiếm mọi chỗ trống – thì sau một khoảng thời gian nhất định, nhiệm vụ này trở nên không thể trì hoãn được, và bởi độ dốc ấy, căn phòng được xây thêm đã trồi lên như một tòa tháp phía trên tầng trệt, đè nặng lên nó, thôi, ở đây tôi chỉ muốn nói về thiên thần,

chứ không phải về hy vọng,

và cũng không phải về những thiên thần xưa, bởi thiên thần xưa, những thiên thần có cánh – hãy nghĩ đến những vị nổi tiếng nhất trong tranh Thiên Sứ Truyền Tin, được tạo ra vô số kể suốt thời Trung cổ và Phục Hưng – đều mang đến một thông điệp, thông điệp rằng Người Sắp Được Sinh sẽ chào đời; đó là những thiên thần xưa, những thiên sứ liên tục mang đến thông điệp này hoặc thông điệp khác, và theo phát hiện của ngành thiên thần học, phần lớn họ truyền tải thông điệp ấy đến người nhận bằng lời nói, hoặc, như quan sát được trong các hình khắc từ thế kỷ 9-10, họ trực tiếp đọc một dải giấy lượn sóng, đoạn ruy-băng ghi đúng một câu, trong những hình ảnh mà “lời” được ban cho ý nghĩa phi thường; thế nhưng những thiên thần này, ngay cả khi đang thực hiện nhiệm vụ khác, vẫn truyền tải – chính xác hơn là họ đã truyền tải – thông điệp của Đấng Tối Thượng đến những người được Ngài chọn, lời che phủ trong ánh sáng hoặc thì thầm vào tai, nghĩa là, bất chấp hình ảnh đó, những thiên thần này không thể tách rời thông điệp họ truyền – chính xác hơn, không thể tách biệt họ khỏi thông điệp ấy – đến mức chúng ta phải nói rằng những thiên thần xưa ấy chính là thông điệp, bản thân họ là thông điệp luôn được gửi từ Đấng Không Thể Khẩn Cầu, Ngài đã gửi thông điệp, sai các thiên thần đến với chúng ta, những kẻ vật lộn trong bụi đất, những kẻ lang thang, chịu án phạt từ Những Hậu Quả Không Thể Lường Trước/ôi, thời kỳ đẹp đẽ đó!/ tóm lại, mỗi thiên thần xưa đều là một thông điệp của ai gửi cho ai, một tin báo mang tính mệnh lệnh hoặc báo cáo, nhưng tôi không định bàn tiếp điều này ở đây trước mặt quý vị khi vẫn đi lòng vòng trong căn phòng tháp của tôi, nơi mà, như quý vị đã biết, dựng nên từ những tấm gỗ vân sam Na Uy rẻ tiền và gần như không thể sưởi ấm, được gọi là “tháp” chỉ vì độ dốc gắt của mảnh đất – thôi, tôi sẽ không nói về những thiên thần xưa, cho dù bao hình ảnh còn sống trong ta – nhờ thiên tài của thời Trung cổ và thời kỳ đầu hiện đại, từ Giotto đến Giotto – ngay cả khi những thiên thần xưa ấy, với những hình dung từ xứng hợp đi kèm như lộng lẫy, cao cả, thân mật, ngay cả khi họ có thể chạm vào tâm hồn chúng ta bất cứ lúc nào, ngay cả bây giờ, cho dù họ có thể chạm vào những tâm hồn chẳng còn chút lòng tin của chúng ta, chắc chắn họ là những vị duy nhất, suốt bao thế kỷ, nhờ những lần xuất hiện hiếm hoi, đã cho phép chúng ta suy đoán về sự tồn tại của Thiên Đàng, và nhờ đó, chúng ta có thể suy ra “hướng”, thứ đã tạo nên trong ta cấu trúc của vũ trụ như một phương hướng – bởi nơi nào có phương hướng thì nơi đó có khoảng cách, nghĩa là có không gian, và nơi nào có hướng thì cũng tồn tại khoảng cách giữa hai điểm, nghĩa là có thời gian, và do vậy, đã có, trong nhiều thế kỷ – ồ! và trong nhiều thiên niên kỷ! – thế giới mà người ta tin là đã được tạo dựng, nơi những cuộc gặp gỡ với họ, với những thiên thần xưa ấy, đã ban cho ta một cách để cảm nhận dứt khoát cái “trên” và “dưới” như những điều đích thực và có thật, và như thế, nếu tôi muốn nói với quý vị về những thiên thần xưa, tôi sẽ đi tới đi lui theo vòng tròn từ một góc rồi quay lại đúng góc ấy, nhưng không, những thiên thần xưa đã không còn nữa, giờ chỉ còn những thiên thần mới, và phần tôi, tôi cũng không bước đi vòng quanh từ góc này sang góc khác nghĩ về họ khi đang đứng đây trước sự chú tâm của quý vị, bởi như tôi có lẽ đã nhắc đến rồi,

thiên thần của chúng ta là những thiên thần mới,

và, đã đánh mất đôi cánh, họ cũng không còn những chiếc áo choàng quấn quanh mình một cách ngọt ngào, họ đi lại giữa chúng ta trong trang phục đường phố giản dị; ta không biết có bao nhiêu thiên thần, nhưng theo gợi ý mơ hồ nào đó thì con số ấy không hề thay đổi, và cũng giống như thiên thần xưa của ngày cũ, những thiên thần mới này cũng xuất hiện lạ lùng đâu đó, họ hiện ra trước mắt ta trong những tình huống cuộc đời giống hệt cách thiên thần cũ từng làm, và thực tế thì rất dễ nhận ra họ nếu họ muốn ta nhận ra, nếu họ không che giấu những gì đang mang trong mình, rất dễ, bởi cứ như thể họ bước vào đời sống của ta với một nhịp độ khác, một tiết tấu khác, một giai điệu khác với nhịp bước ta đi, chúng ta, những kẻ đang lê bước lang thang trong bụi đất trần gian này, hơn nữa, ta thậm chí còn không thể chắc chắn rằng những thiên thần mới này đến từ “cõi trên” nào đó, bởi dường như chẳng còn “cõi trên” nữa, như thể chính điều ấy – cũng như những thiên thần xưa – đã nhường chỗ cho NƠI NÀO ĐÓ vĩnh cửu, nơi mà giờ đây chỉ còn cấu trúc điên rồ của những Elon Musk trần thế sắp xếp không gian và thời gian, và từ đây có thể suy ra rằng trong khi quý vị vẫn nhìn và nghe thấy cùng một ông già đứng trước mặt mình, nói bằng tiếng mẹ đẻ chẳng ai hiểu của ông nhân dịp nhận Giải Nobel Văn học, một ông già, tất nhiên, vẫn đang đi tới đi lui không ngừng trong chính căn phòng tháp không sao sưởi ấm ấy, giữa những tấm gỗ vân sam Na Uy, đi vòng quanh không ngừng – thì người ấy chính là tôi, lúc này bỗng rảo bước nhanh hơn, như thể muốn bày tỏ rằng những suy nghĩ của ông về thiên thần mới đòi hỏi một kiểu bước chân khác hẳn, một vận tốc khác hẳn từ người đang nghĩ về thiên thần, và thật vậy, khi tôi bước nhanh hơn, tôi bỗng nhận ra rằng những thiên thần mới này không chỉ không có cánh, mà họ cũng chẳng có thông điệp nào cả, hoàn toàn không, họ chỉ đơn giản là ở đây giữa chúng ta, trong bộ quần áo đời thường giản dị, không thể nhận ra nếu họ muốn thế, nhưng nếu họ muốn ta nhận ra, thì họ chọn một người trong số chúng ta, tiến lại gần, và rồi đột nhiên, trong một khoảnh khắc duy nhất, màn sương tan trước mắt ta, tấm phủ rơi khỏi trái tim ta, tức là diễn ra một cuộc gặp gỡ, ta đứng đó kinh ngạc, trời ơi, một thiên thần đang đứng trước mặt ta, chỉ có điều… họ chẳng ban cho ta thứ gì, không có câu văn nào lượn quanh họ, không có luồng sáng nào giúp họ thì thầm vào tai ta, nghĩa là họ không nói một lời nào, như thể đã trở nên câm lặng, họ chỉ đứng đó và nhìn chúng ta, họ tìm kiếm ánh mắt ta, và trong sự tìm kiếm ấy có một lời cầu khẩn ta hãy nhìn vào mắt họ, để

chính chúng ta

có thể truyền một thông điệp cho họ, chỉ tiếc là chúng ta không có thông điệp nào để truyền đi cả, bởi ta chỉ có thể đáp lại ánh mắt khẩn cầu ấy bằng những lời mà người ta đã nói từ thuở xa xưa, khi câu hỏi vẫn tồn tại, nhưng giờ đây chẳng còn câu hỏi lẫn câu trả lời, vậy thì, đây là cuộc gặp gỡ kiểu gì, đây là cảnh thiên giới và trần thế kiểu gì, họ chỉ đứng đó trước mặt ta, nhìn ta, và ta cũng chỉ đứng đó nhìn họ, và nếu họ hiểu được chút gì từ hết thảy chuyện này thì chúng ta chắc chắn không hiểu chuyện gì đang diễn ra, kẻ câm với người điếc, người điếc với kẻ câm, làm sao có thể nảy sinh cuộc đối thoại nào từ đây, làm sao có thể thấu hiểu chút gì, chứ nói chi đến sự hiện diện thần thánh, khi đột nhiên cảnh tượng ấy xuất hiện trước mọi con người cô độc, mệt mỏi, đau buồn và nhạy cảm, như đang xảy ra ngay lúc này – nếu tôi có thể đặt mình vào hàng ngũ các bạn – nó xuất hiện nơi tôi, kẻ có vẻ như đang đứng đây trước quý vị và nói vào micro, nhưng thật ra tôi đang ở trên kia, trong căn phòng tháp, như quý vị đã biết, giữa những tấm gỗ vân sam Na Uy rẻ tiền và lớp cách nhiệt tồi tệ, và trong khoảnh khắc ấy, một nhận thức lóe lên rằng những thiên thần mới này, trong sự câm lặng vô hạn của họ, có lẽ không còn là thiên thần nữa, mà là vật hiến tế, những vật hiến tế theo nghĩa thiêng liêng nguyên thủy của từ này, tôi nhanh chóng rút ống nghe ra, vì tôi lúc nào cũng mang theo nó, và lúc này cũng vậy, khi tôi đang phát biểu từ căn phòng tháp, đi tới đi lui, và thật nhẹ nhàng tôi áp màng nghe và chuông nghe lên lồng ngực của tất cả quý vị, và lập tức tôi nghe thấy âm thanh của định mệnh, tôi nghe thấy số phận của quý vị, và với điều này, tôi bước vào một số phận như thế, tôi cảm nhận được nhịp đập của số phận như thế ngay lập tức biến đổi khoảnh khắc này, nhưng chủ yếu là khoảnh khắc tiếp theo sẽ hiện ra trước mắt tôi, bởi vì không, khoảnh khắc tưởng như sẽ xảy ra tiếp theo không phải là khoảnh khắc tiếp theo, một khoảnh khắc hoàn toàn khác kéo đến, khoảnh khắc của kinh ngạc và sụp đổ ập xuống tôi, vì ống nghe của tôi đã phát hiện câu chuyện kinh hoàng của những thiên thần mới đang đứng trước tôi, câu chuyện rằng họ là vật hiến tế, hiến tế: Và không phải hiến tế cho chúng ta, mà là vì chúng ta, cho từng người trong chúng ta, bởi từng người chúng ta, những thiên thần không cánh và những thiên thần không mang thông điệp, và trong khi đó biết rằng đang có chiến tranh, chiến tranh và chỉ có chiến tranh, chiến tranh trong tự nhiên, chiến tranh trong xã hội, và cuộc chiến này không chỉ tiến hành bằng vũ khí, không chỉ bằng tra tấn, không chỉ bằng hủy diệt: tất nhiên, đây là một thái cực, nhưng cuộc chiến vẫn tiếp diễn ở thái cực kia, bởi vì chỉ cần một lời nói xấu là đủ, lời nói xấu được ném về phía một trong những thiên thần mới này, chỉ một hành động bất công, thiếu suy nghĩ, thiếu phẩm giá là đủ, một vết thương thể xác và linh hồn, vì khi sinh ra, thiên thần không được định sẵn để chịu đựng điều này, họ không có khả năng tự vệ trước sự nghiền nát, không có khả năng tự vệ trước sự đê tiện, trước sự nhẫn tâm đầy hoài nghi chĩa vào sự vô hại và trong trắng của họ, chỉ một hành động thôi là đủ, thậm chí chỉ một lời nói thôi cũng đủ làm họ thương tổn mãi mãi – vết thương mà tôi không thể chữa lành nổi, dù có dùng đến mười ngàn chữ, bởi tổn thương ấy vượt ngoài mọi khả năng cứu chữa.

Còn tiếp

Hồng Nhung dịch

Nguồn tin: https://vnexpress.net/dien-tu-nobel-van-hoc-ky-1-thien-than-tren-cao-va-nhung-elon-musk-tran-the-4992908.html