Không gian vũ trụ rộng lớn đến mức khó tin. Các nhà khoa học ước tính vũ trụ quan sát được chứa ít nhất 2 nghìn tỷ thiên hà, mỗi thiên hà có hàng trăm triệu đến hàng trăm tỷ ngôi sao và hành tinh. Với những con số khổng lồ như vậy, thật khó chấp nhận rằng Trái đất lại là nơi duy nhất sản sinh ra sự sống thông minh. Thế nhưng, từ trước đến nay chúng ta vẫn chưa từng phát hiện bất kỳ nền văn minh ngoài hành tinh nào. Sự mâu thuẫn này được nhà vật lý Enrico Fermi khái quát từ năm 1950 trong câu hỏi nổi tiếng: “Tất cả bọn họ đâu rồi?” – và từ đó, nghịch lý Fermi ra đời.
Một nghiên cứu mới công bố trên Journal of the Royal Society Interface do hai nhà sinh vật học vũ trụ Michael Wong (Viện Carnegie) và Stuart Bartlett (Caltech) đã đề xuất lời giải cho nghịch lý này. Theo họ, các nền văn minh tiên tiến nhiều khả năng sẽ chạm đến một giới hạn phát triển mà họ gọi là “chân trời kiệt quệ” (burnout horizon) . Tại điểm này, xã hội buộc phải thu hẹp tốc độ mở rộng và dừng khát vọng chinh phục vũ trụ, nếu không sẽ sụp đổ.
Hai ngả đường của nền văn minh ngoài hành tinh
Nghiên cứu dựa trên hiện tượng “siêu tuyến tính” (superlinear scaling) quan sát thấy trong lịch sử loài người và sự phát triển của các đô thị. Khi xã hội tăng trưởng vượt kiểm soát, sẽ xuất hiện một khủng hoảng mà nhóm nghiên cứu gọi là “điểm kỳ dị” (singularity). Với các nền văn minh vũ trụ xa xôi, viễn cảnh cũng tương tự:
Kịch bản thứ nhất : họ tiếp tục mở rộng đến mức trở thành một “siêu thành phố toàn cầu”, với dân số khổng lồ và nhu cầu năng lượng vượt xa khả năng đáp ứng. Hệ thống sẽ bị quá tải, suy kiệt và cuối cùng là sụp đổ.
Kịch bản thứ hai : họ nhận thức được nguy cơ này và chủ động thay đổi hướng đi. Thay vì chinh phục không gian, họ bước vào trạng thái “thức tỉnh cân bằng” (homeostatic awakening), tập trung vào ổn định lâu dài và bảo toàn hệ sinh thái của mình.
Trong cả hai trường hợp, khả năng để chúng ta phát hiện họ đều gần như bằng không: một nền văn minh sụp đổ sẽ không còn để lại tín hiệu, trong khi một nền văn minh đã chọn con đường cân bằng sẽ thu mình, không phát tín hiệu mạnh ra ngoài vũ trụ.
Thông tin và năng lượng – vòng lặp sống còn
Wong và Bartlett nhấn mạnh rằng sự sống, xét ở mọi cấp độ, là một vòng lặp giữa thông tin và năng lượng . Xã hội càng phát triển, càng xử lý nhiều thông tin thì nhu cầu năng lượng càng tăng. Điều này đúng cả với loài người: từ máy in, máy tính cho đến internet, các phát minh đều thúc đẩy luồng thông tin, song song với việc đòi hỏi năng lượng khổng lồ từ điện hạt nhân, gió, mặt trời, hay hóa thạch.
Tuy nhiên, mọi xã hội đều có giới hạn. Nếu quá trình tăng trưởng cứ tiếp diễn mà không có đổi mới mang tính đột phá, nhu cầu năng lượng sẽ vượt quá khả năng cung ứng, dẫn đến khủng hoảng toàn diện. Chỉ có những “lần thức tỉnh” – như cấm CFC để bảo vệ tầng ozone, hiệp ước cấm thử hạt nhân sau Chiến tranh Lạnh, hay lệnh cấm săn bắt cá voi quốc tế năm 1982 – mới có thể giúp xã hội thoát khỏi nguy cơ sụp đổ.
Khả năng chúng ta có thể phát hiện
Nghiên cứu cho rằng nếu có thể phát hiện người ngoài hành tinh, đó nhiều khả năng là các nền văn minh đang ở sát “chân trời kiệt quệ”. Khi đó, họ sẽ xả thải năng lượng một cách thiếu bền vững, tạo ra tín hiệu mạnh mẽ có thể quan sát được từ xa, ví dụ như sóng điện từ bất thường, khí quyển bị biến đổi công nghiệp, hay công trình nhân tạo khổng lồ trong vũ trụ. Tuy vậy, các nhà khoa học cảnh báo: những nền văn minh này có thể rất thông minh, nhưng chưa hẳn đã khôn ngoan.
Bài học cho nhân loại
Mặc dù giả thuyết của Wong và Bartlett mang tính suy đoán, nó phản chiếu những vấn đề mà chính Trái đất đang đối mặt. Nhân loại ngày càng trở thành một “thành phố toàn cầu” siêu kết nối, phụ thuộc nặng nề vào năng lượng và tài nguyên, đồng thời đối diện với biến đổi khí hậu và khủng hoảng môi trường. Liệu chúng ta đang đi đúng lộ trình tới “điểm kỳ dị” như các nền văn minh tưởng tượng kia?
Bài học ở đây rất rõ ràng: để tồn tại lâu dài, con người cần ưu tiên sự ổn định và bền vững hơn là tăng trưởng bất tận. Có lẽ, thay vì chờ đợi tín hiệu từ những ngôi sao xa xôi, việc cấp bách hơn cả chính là đảm bảo rằng nền văn minh của chúng ta không lặp lại kịch bản diệt vong mà nghiên cứu này dự đoán.
Nguồn tin: https://genk.vn/giai-ma-nghich-ly-fermi-vi-sao-loai-nguoi-chua-tung-gap-nguoi-ngoai-hanh-tinh-20250819212101299.chn
