Ngày 9 tháng 5 năm 1931, nhà vật lý Albert Abraham Michelson – người đầu tiên đo tốc độ ánh sáng với độ chính xác cao và là công dân Hoa Kỳ đầu tiên đoạt giải Nobel khoa học – qua đời ở tuổi 78 tại Pasadena, California. Ông để lại một di sản khoa học quan trọng bậc nhất trong lĩnh vực quang học, và là nhân vật trung tâm trong một trong những thí nghiệm mang tính nền tảng của vật lý hiện đại: thí nghiệm Michelson–Morley năm 1887.
Michelson sinh năm 1852 tại Đức nhưng lớn lên tại Mỹ. Ông theo học tại Học viện Hải quân Hoa Kỳ và sớm thể hiện khả năng xuất sắc trong các thí nghiệm về ánh sáng. Trong suốt sự nghiệp, ông đã phát triển nhiều thiết bị đo quang học, nổi bật nhất là giao thoa kế Michelson (Michelson interferometer) – một công cụ cho phép đo sự khác biệt cực nhỏ trong đường đi của ánh sáng.
Năm 1879, ông tiến hành một loạt thí nghiệm nhằm xác định tốc độ của ánh sáng trong không khí với độ chính xác cao nhất vào thời điểm đó. Sau nhiều năm cải tiến thiết bị, ông đạt đến mức sai số dưới 0,01% – một thành tựu được cộng đồng khoa học quốc tế công nhận rộng rãi. Nhờ đó, ông được trao giải Nobel Vật lý năm 1907, trở thành người Mỹ đầu tiên nhận giải Nobel trong lĩnh vực khoa học.
Tuy nhiên, đóng góp được nhắc đến nhiều nhất trong sự nghiệp của ông là thí nghiệm Michelson–Morley. Được thực hiện cùng với Edward Morley tại Đại học Case Western Reserve, thí nghiệm này nhằm kiểm chứng sự tồn tại của “ether” – môi trường giả định mà ánh sáng được cho là truyền qua trong không gian. Kết quả âm tính bất ngờ của thí nghiệm – không phát hiện bất kỳ sự thay đổi nào trong tốc độ ánh sáng do chuyển động Trái Đất – đã làm lung lay nền tảng vật lý cổ điển, và trở thành một trong những tiền đề quan trọng dẫn đến thuyết tương đối đặc biệt của Albert Einstein năm 1905.
Michelson không trực tiếp phát triển các lý thuyết vật lý mới, nhưng các công cụ và dữ liệu ông cung cấp đã làm thay đổi căn bản cách con người hiểu về ánh sáng, không gian và thời gian. Sau này, nhiều ứng dụng của giao thoa kế Michelson còn mở rộng sang các lĩnh vực như đo biến dạng địa chất, nghiên cứu sóng hấp dẫn và chế tạo thiết bị laser độ chính xác cao.
Ngoài các nghiên cứu khoa học, ông còn đảm nhiệm nhiều vai trò học thuật tại Đại học Chicago và Học viện Hải quân. Tên ông hiện được đặt cho đơn vị đo lường tốc độ ánh sáng (Michelson) trong một số bối cảnh, cũng như cho thiết bị giao thoa và đài quan sát thiên văn tại Hoa Kỳ.
Sự ra đi của Albert Michelson vào ngày 9/5/1931 đánh dấu sự kết thúc của một trong những nhà thực nghiệm chính xác nhất trong lịch sử vật lý – người đã không chỉ đo ánh sáng, mà còn đo lại giới hạn của tư duy khoa học thế kỷ 19.
Nguồn tin: https://genk.vn/nha-khoa-hoc-nay-khong-viet-thuyet-tuong-doi-nhung-chinh-thi-nghiem-cua-ong-da-truyen-cam-hung-cho-einstein-20250509104720503.chn
