Vào ngày 8 tháng 5 năm 1899, nhà vật lý người New Zealand Ernest Rutherford công bố kết quả nghiên cứu cho thấy sự tồn tại của hai loại bức xạ khác nhau phát ra từ nguyên tố phóng xạ uranium. Ông đặt tên cho chúng là tia alpha (α) và tia beta (β), dựa trên khả năng xuyên qua vật liệu và đặc tính tương tác với môi trường xung quanh.
Khám phá này đến từ các thí nghiệm do Rutherford thực hiện khi đang làm việc tại Đại học McGill ở Canada. Ông nhận thấy rằng bức xạ từ uranium không đồng nhất, mà bao gồm hai thành phần có khả năng đâm xuyên khác nhau: một loại bị chặn lại bởi lớp giấy mỏng, trong khi loại kia vẫn tiếp tục đi qua. Loại đầu tiên được gọi là alpha, loại thứ hai là beta – theo thứ tự bảng chữ cái Hy Lạp.
Phát hiện này mở đường cho một loạt nghiên cứu sâu hơn trong vật lý hạt nhân. Sau này, tia alpha được xác định là các hạt nhân helium gồm hai proton và hai neutron, mang điện tích dương, còn tia beta là dòng electron (hoặc positron) phát ra khi neutron phân rã. Nhận diện được bản chất của hai loại bức xạ này là bước ngoặt giúp giới khoa học lần đầu tiên hiểu sâu hơn về cấu trúc nguyên tử – vốn là nền tảng của mọi vật chất.
Không chỉ mang tính lý thuyết, công bố năm 1899 đã tạo ra tác động lâu dài trong khoa học ứng dụng. Nhờ phân tích các tia alpha, chính Rutherford về sau đã thực hiện thí nghiệm tán xạ vàng (1909), qua đó chứng minh rằng nguyên tử có cấu trúc gồm hạt nhân trung tâm mang điện dương, thay vì một khối vật chất rắn như từng được giả định. Đây là tiền đề để ông đề xuất mô hình nguyên tử Rutherford, làm thay đổi hoàn toàn nhận thức khoa học về vật chất, và đặt nền móng cho cơ học lượng tử hiện đại.
Khám phá về tia alpha và beta cũng đóng vai trò cốt lõi trong việc phát triển các công nghệ phóng xạ, bao gồm chẩn đoán hình ảnh y học (PET scan, xạ trị), kỹ thuật đo niên đại phóng xạ (carbon-14), cũng như các ứng dụng trong năng lượng hạt nhân và công nghiệp bán dẫn.
Về mặt lịch sử, công bố ngày 8/5/1899 là một trong những cột mốc đầu tiên đưa Rutherford trở thành một trong những nhà vật lý có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20. Ông là người đầu tiên chia nhỏ nguyên tử, đặt nền móng cho nghiên cứu proton và sau này là neutron, giúp thế giới bước vào kỷ nguyên năng lượng hạt nhân – với cả tiềm năng và trách nhiệm to lớn.
Nguồn tin: https://genk.vn/125-nam-truoc-mot-nha-khoa-hoc-phat-hien-ra-thu-dang-thoat-ra-tu-ben-trong-nguyen-tu-20250508093043246.chn
