Khi hay tin Công an TP Hà Nội khởi tố, bắt tạm giam bà Nguyễn Thị Thu Hà – người đại diện theo pháp luật của đơn vị tổ chức show “Về đây bốn cánh chim trời”, tôi nghĩ ngay đến cuộc điện thoại mình từng nhận được vào tháng trước.
Chị Trang bị một công ty sự kiện lừa mất 1,5 triệu đồng tiền vé xem show ca nhạc. Vợ chồng chị đến buổi diễn, nhưng chương trình không tổ chức.
Chị đến công an trình báo thì được hướng dẫn liên hệ với đơn vị tổ chức, yêu cầu hoàn tiền vé bởi số tiền thiệt hại chưa đủ để xem xét điều tra, khởi tố hình sự. Nhưng mọi liên hệ với ban tổ chức đều rơi vào trạng thái không trả lời, từ năm 2022 đến nay. Tôi hỏi chị có biết còn ai bị lừa tương tự. Chị nói: “Nhóm mua vé có hàng trăm người nhưng ai cũng bảo mất công mất của đi kiện, thôi đành bỏ qua”.
Mọi sự kiện đều tiềm ẩn rủi ro thất bại, và không phải cứ hủy show là bị khởi tố. Tháng 10/2018, ca sĩ Tuấn Hưng cũng phải hủy liveshow Ngựa Hoang kỷ niệm 20 năm ca hát, chỉ hai tiếng trước giờ diễn tại Cung thể thao Quần Ngựa, TP Hà Nội – thiệt hại khoảng 5 tỷ đồng. Nhưng anh không bị khởi tố vì lý do mang tính khách quan: Công ty tổ chức và Trung tâm văn hóa thể thao quận Ba Đình chưa có kế hoạch đảm bảo trật tự an ninh và công tác phòng cháy chữa cháy. Đây là sơ suất của đơn vị tổ chức và địa điểm, không có dấu hiệu lừa đảo. Tháng 7/2024, ca sĩ Hà Trần cũng phải hủy show vì nhà sản xuất “không đủ kinh phí tổ chức”. Nhưng họ thông báo trước, có lý do rõ ràng, cam kết hoàn tiền. Sự việc chỉ dừng lại trong phạm vi vấn đề bồi thường hợp đồng dân sự giữa các bên liên quan.
Tiền lệ xử lý các sự cố hủy show trước đây, cũng như tiến trình tố tụng khá gấp rút khiến việc khởi tố, bắt tạm giam nhà tổ chức show “Về đây, bốn cánh chim trời” trở thành một tin bất ngờ với nhiều người. Tranh luận cũng lập tức nổi lên giữa một bên coi đây là việc vi phạm nghĩa vụ dân sự và một bên cho rằng cần xem xét trách nhiệm hình sự.
Lập luận của nhóm “dân sự” dựa trên các lý lẽ: Show diễn là có thật, không phải show “ma”; khi thông báo hủy, ban tổ chức có cam kết hoàn tiền (dù chậm); việc trục trặc có thể do yếu kém trong quản trị, thiếu vốn… có thể xử lý bằng trách nhiệm dân sự.
Trong khi đó, cơ quan điều tra cáo buộc, nhà tổ chức biết rõ buổi biểu diễn không đủ điều kiện để diễn ra và vẫn cho bán vé và thu tiền của khán giả, từ 600.000 đồng đến 7 triệu đồng/vé. Đây là cơ sở để cơ quan điều tra coi là yếu tố cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015: sử dụng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản.
Như vậy, vấn đề mấu chốt ở đây là xác định bản chất hành vi, thời điểm phát sinh yếu tố gian dối (nếu đúng như cáo buộc). Quá trình này đòi hỏi sự điều tra thận trọng, thay vì những kết luận vội vã của người ngoài cuộc. Bởi cái giá phải trả sẽ rất khác biệt. Nếu chỉ là vi phạm nghĩa vụ dân sự, nhà tổ chức có thể chỉ bị phạt hành chính tối đa 200 triệu đồng, buộc bồi hoàn thiệt hại. Còn nếu cấu thành tội hình sự, với tổng số tiền bị cáo buộc lừa đảo, mức án tù là không nhỏ.
Vấn đề đặt ra từ sự việc này là: không phải mọi trường hợp hủy show đều là lừa đảo, nhưng cũng không thể coi nhẹ yếu tố gian dối nếu có. Vì vậy, cần thiết kế cơ chế pháp lý tốt hơn để bảo vệ khán giả và nhà tổ chức chân chính; đảm bảo khán giả nhanh chóng được bồi thường khi show không diễn ra; và nhà đầu tư tránh được khả năng bị hình sự hóa một vụ án dân sự.
Ở nhiều nước, bảo vệ khán giả không chỉ dừng ở mức phạt hành chính. Một số bang của Mỹ áp dụng cơ chế ký quỹ tiền vé bán trước để giảm rủi ro cầm tiền rồi biến mất. Australia còn chặt chẽ hơn khi quy định tiền vé được yêu cầu giữ trong tài khoản ủy thác cho đến khi sự kiện diễn ra.
Việt Nam có thể tham khảo, bổ sung quy định tương tự. Ngoài ra, Sở Văn hóa các địa phương khi cấp phép phải yêu cầu ban tổ chức chứng minh năng lực tài chính, không thể để công ty vốn 500 triệu xin phép tổ chức show cả chục tỷ đồng. Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng cần bổ sung chương riêng về dịch vụ biểu diễn nghệ thuật, quy định rõ quyền lợi khán giả và trách nhiệm ban tổ chức.
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 đã có điều khoản cho phép tổ chức xã hội khởi kiện vì lợi ích công cộng, thậm chí được miễn án phí. Nhưng thực tế, cơ chế này gần như không được quan tâm và đẩy mạnh để bảo vệ cho nạn nhân trong các vụ lừa đảo với quy mô lớn.
Tôi nghĩ đến một giải pháp mà nhiều nước đã áp dụng, là chế định cho phép khởi kiện dân sự tập thể. Khi 3.000 người mỗi người mất trung bình một triệu tiền vé, gộp lại thành vụ kiện 3 tỷ đồng – con số đủ lớn để cơ quan chức năng quan tâm. Luật sư, tổ chức bảo vệ người tiêu dùng có thể đại diện kiện thay, người bị hại không phải tự bỏ tiền ra. Cũng bởi thiếu chế định này, những người như chị Trang trong câu chuyện trên đã trở thành bên yếu thế, chịu mất tiền khi không thể thuyết phục thêm các nạn nhân khác khởi kiện.
Những giải pháp bổ sung, theo tôi, sẽ tạo hành lang pháp lý bảo vệ hiệu quả hơn lợi ích người tiêu dùng, đồng thời tránh cho các nhà đầu tư đối diện khả năng bị hình sự hóa các giao dịch dân sự.
Hoàng Hà
Nguồn tin: https://vnexpress.net/ve-day-bon-canh-chim-troi-5000544.html
