”Mảnh đất lắm người nhiều ma” (Nguyễn Khắc Trường), “Con gái thủy thần” (Nguyễn Huy Thiệp) được bình chọn là những sáng tác nổi bật sau thống nhất.
14 cuốn tiểu thuyết, tập truyện ngắn, thơ thuộc danh sách 50 tác phẩm văn học, nghệ thuật biểu diễn tiêu biểu sau ngày thống nhất do Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vinh danh, hôm 30/11.
Nỗi buồn chiến tranh (Bảo Ninh)
Tiểu thuyết được xuất bản lần đầu năm 1990 với tên gọi Thân phận của tình yêu, xoay quanh cuộc đời Kiên, chàng trai trẻ lãng mạn, nhiều khát vọng nhưng bị cuốn vào vòng xoáy khốc liệt của chiến tranh. Chứng kiến những mất mát, anh trở nên ám ảnh, không thể hòa nhập khi trở về thời bình.
Bìa ấn bản đặc biệt của ”Nỗi buồn chiến tranh”. Ảnh: Nhà xuất bản Trẻ 
Tác phẩm từng được trao Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1991. Tuy nhiên, sách vấp phải nhiều cuộc tranh luận bởi góc nhìn mới của nhà văn về chiến tranh. Trên chiến trường, ông khắc họa nỗi đau mà phe ta lẫn địch đều phải đối diện. Nhân vật Kiên được ông đào sâu thế giới nội tâm với những dằn vặt, ẩn ức đời thường.
Việc Nỗi buồn chiến tranh được vinh danh một lần nữa đặt tiểu thuyết và Bảo Ninh vào những cuộc tranh luận trên văn đàn. Trước ồn ào, nhà văn Bảo Ninh nói: ”Tôi chỉ là một người viết bình thường, không đại diện cho ai”. Là cựu chiến binh, ông cho biết luôn trân trọng đồng ngũ – những người đã chiến đấu, hy sinh vì độc lập dân tộc.
Mình và họ (Nguyễn Bình Phương)
Tiểu thuyết ra mắt năm 2014, có tên ban đầu là Xe lên xe xuống. Sách kể về hai chuyến xe của nhân vật Hiếu – người em của một tù binh trong chiến tranh biên giới phía Bắc. Chuyến đi lên là từ đồng bằng đến miền núi phía Bắc, Hiếu men theo dòng ghi chép rời rạc trong nhật ký của anh trai để tìm lại dấu chân hành quân mà anh mình để lại. Chuyến đi xuống là khi nhân vật bị áp giải về đồng bằng bởi bị nghi có liên can đến vụ án giết người.
Bìa cuốn ”Mình và họ”. Ảnh: Nhà xuất bản Trẻ 
Nhiều người nhận xét tác phẩm khó đọc bởi tác giả áp dụng cấu trúc thời gian phi tuyến tính, lồng ghép hai câu chuyện đan xen giữa sống và chết, quá khứ và hiện tại. Thế giới trong sách được phân thành hai nửa: mình và họ, lên và xuống, nhưng ranh giới của sự phân tách này rất mỏng manh, khó phân định. Trong diễn biến phức tạp ấy, tác giả đặt ra những câu hỏi lớn về nguồn gốc của cái ác, chiến tranh.
Tiểu thuyết từng được trao Giải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội năm 2015, giải nhất cuộc thi Sáng tác về biên giới, biển đảo từ 1975 đến năm 2020 do Hội Nhà văn Việt Nam tổ chức.
Năm 2023, tác phẩm được chuyển ngữ và ra mắt ở Hàn Quốc. Theo trang Naver, Mình và họ là một cuốn tiểu thuyết đặt câu hỏi về ý nghĩa của chiến tranh, vết thương và sự hòa giải thông qua hành trình khó khăn của nhân vật chính.
Mẫu thượng ngàn (Nguyễn Xuân Khánh)
Tác phẩm xuất bản lần đầu năm 2005, là cuốn tiểu thuyết về văn hóa, phong tục Việt Nam, thể hiện qua cuộc sống người dân ở một vùng quê bán sơn địa Bắc Bộ cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Trong bối cảnh Pháp xâm lược Việt Nam, đạo Phật suy tàn, đạo Thiên chúa đang lan rộng, người dân trở về với đạo Mẫu – tín ngưỡng có nguồn gốc lâu đời.
Sách còn khắc họa Hà Nội cuối thế kỷ 19, câu chuyện tình yêu của những người đàn bà Việt trong làng cổ. Phó giáo sư, Tiến sĩ Cao Kim Lan nhận định tác phẩm ”nỗ lực tìm kiếm và dựng lại một không gian tinh thần mà từ đó, căn cốt tinh thần của người Việt được định hình”.
Sách từng đoạt GIải thưởng Hội Nhà văn Hà Nội năm 2006, Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2017. Ảnh: Nhà xuất bản Phụ nữ Việt Nam 
Mảnh đất lắm người nhiều ma (Nguyễn Khắc Trường)
Tiểu thuyết ra đời năm 1990, được xem là một trong số tác phẩm xuất sắc của cố nhà văn Nguyễn Khắc Trường về đề tài nông thôn Việt Nam. Sách xoay quanh những cuộc đấu đá kéo dài giữa hai dòng họ Vũ Đình và Trịnh Bá. Do có mối thù từ đời ông cha, hai bên liên tục dùng chiêu trò hạ bệ nhau. Bên cạnh những mâu thuẫn của hai dòng họ, tác giả đề cập các vấn đề ở đời sống nông thôn, khắc họa thân phận người khốn khổ.
Bìa sách ”Mảnh đất lắm người nhiều ma”. Ảnh: Nhà xuất bản Hội Nhà văn
Tác phẩm giành Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 1991, được chuyển thể thành phim Đất và người do Nguyễn Hữu Phần, Phạm Thanh Phong đạo diễn, phát sóng năm 2002. Năm 2017, vở Mảnh đất lắm người nhiều ma lên sân khấu Nhà hát Kịch Hà Nội, do Nhà giáo Ưu tú Lê Mạnh Hùng chuyển thể, Nghệ sĩ Nhân dân Lê Hùng dàn dựng.
Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều – Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam – nhận định tiểu thuyết “đóng đinh vào nền văn học Việt Nam hiện đại”, cho rằng những gì Nguyễn Khắc Trường viết trong tác phẩm giống như lời tiên tri về một thế giới chúng ta đang sống.
Mùa lá rụng trong vườn (Ma Văn Kháng)
Sách được chia thành 19 phần, trải dài 365 ngày của gia đình ông Bằng – một người yêu nghệ thuật, luôn mong muốn giữ gìn, phát huy cái đẹp – cùng năm con trai. Diễn biến tiểu thuyết bắt đầu với những ngày giáp Tết năm Bính Tuất và kết thúc cũng là không khí sửa soạn cho Tết Nguyên đán năm Quý Hợi.
Qua tác phẩm, nhà văn Ma Văn Kháng đề cao vai trò của gia đình trong sự hình thành, phát triển của con người. Cừ – người con thứ tư của ông Bằng – không được sáng dạ, bị xem là nỗi bất hạnh của gia đình. Một lần bạn ông Bằng đến thăm và báo mất chiếc đồng hồ, ông khăng khăng kết tội cho con trai, đuổi Cừ ra khỏi nhà khi anh mới 13 tuổi. Tuổi thơ khắc nghiệt nên lúc trưởng thành, Cừ sống buông thả, vô kỷ luật, bỏ rơi vợ con. Cái chết của Cừ khiến ông Bằng nhận ra sai lầm trong cách giáo dục bảo thủ, lạc hậu của mình.
Tiểu thuyết xuất bản lần đầu năm 1982. Năm 2001, bộ phim dựa trên tác phẩm cùng tên và một chi tiết nhỏ trong cuốn “Đám cưới không có giấy giá thú” của nhà văn Ma Văn Kháng được phát sóng, do nghệ sĩ Quốc Trọng đạo diễn. Ảnh: Nhà xuất bản Kim Đồng
Tác giả vận dụng sự thay đổi qua bốn mùa để phản ánh những biến chuyển trong gia đình ông Bằng. Chẳng hạn, mùa xuân là lúc ông Bằng và người thân đón thành viên mới, hay mùa đông thêm lạnh lẽo khi gia đình vừa trải qua những mất mát. Mối quan hệ anh em, dâu rể, bạn bè, đồng nghiệp chịu tác động của đời sống mở cửa.
Nhà văn đặt mối quan hệ của những người cùng một nhà vào giai đoạn nhiều biến động của kinh tế thị trường, khẳng định tầm quan trọng của gia đình đối với mỗi cá nhân. Ông viết: ”Hãy từ cửa sổ gia đình mình để nhìn ra cuộc đời, và từ cuộc đời hãy chiếu rọi ánh sáng vào mỗi căn nhà, như thế mọi điều sẽ sáng tỏ hơn”.
Con gái thủy thần (Nguyễn Huy Thiệp)
Truyện ngắn hiện thực lãng mạn huyền ảo của Nguyễn Huy Thiệp là hành trình đi tìm Mẹ Cả của Chương. Ở đoạn mở đầu, nhà văn giới thiệu nguồn gốc của nhân vật Mẹ Cả: ”Trận bão ấy, ở bãi Nổi trên sông Cái, sét đánh cụt ngọn cây muỗm đại thụ. Không biết ai nói trông thấy có đôi giao long quấn chặt lấy nhau vẫy vùng làm đục cả một khúc sông. Tạnh mưa, dưới gốc cây muỗm, có một đứa bé mới sinh đang nằm. Đứa bé ấy là con thủy thần để lại”.
Ấn phẩm được Nhà xuất bản Hội Nhà văn xuất bản năm 1993. Ảnh: Nhà xuất bản Trẻ 
Quá trình tìm Mẹ Cả, Chương đối diện nhiều chuyện xui rủi, bất trắc nhưng có lúc gặp được người tốt, yêu thương anh thật lòng, nhưng đó không phải người anh cần tìm. Nửa cuộc đời trôi qua, anh vẫn mải chạy theo ảo vọng, nuôi hy vọng gặp lại người con gái thủy thần.
Khác văn học giai đoạn 1945-1975 chủ yếu là nội dung chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, phẩm chất người lao động trên mặt trận sản xuất, Con gái thủy thần khai thác câu chuyện đi tìm hạnh phúc trong cuộc đời con người. Nhân vật Mẹ Cả mang màu sắc huyền thoại, thoát khỏi hình tượng anh hùng của văn học trước đó. Qua tác phẩm, nhà văn cũng nhắn nhủ mỗi người đừng vì mơ mộng, ảo tưởng mà đánh mất những điều tốt đẹp.
>>> Xem tiếp
Phương Linh
Nguồn tin: https://vnexpress.net/14-tac-pham-van-hoc-duoc-binh-chon-tieu-bieu-sau-thong-nhat-4989682.html
