Nhiều người nghĩ rằng đây là dấu hiệu cho thấy mùi hương mà mèo vừa tiếp xúc rất khó chịu hoặc hôi thối, nhưng thực tế lại không phải như vậy. ” Khuôn mặt khó chịu ” mà chúng ta thấy ở mèo thực chất là một phần của một quá trình sinh học tự nhiên giúp chúng phân tích thông tin hóa học trong môi trường xung quanh, một hành vi được gọi là phản ứng Flehmen.
Hành vi này có liên quan trực tiếp đến một cơ quan đặc biệt nằm trong vòm miệng của mèo, được gọi là cơ quan vomeronasal hay còn gọi là cơ quan Jacobson. Đây là một hệ thống khứu giác thứ hai ngoài mũi, giúp mèo phát hiện các tín hiệu hóa học vô hình mà chúng không thể cảm nhận được bằng khứu giác thông thường.
Trong tự nhiên, nhiều loài động vật như hổ, sư tử, báo đốm, mèo nhà và thậm chí cả động vật có vú khác đều sử dụng pheromone (những tín hiệu hóa học đặc biệt) để giao tiếp với đồng loại.
Để giải mã những tín hiệu này, mèo không chỉ đơn thuần dựa vào mũi mà còn kích hoạt cơ quan vomeronasal để có thể xử lý thông tin chi tiết hơn. Khi mèo phát hiện một nguồn pheromone, chúng theo bản năng sẽ mở miệng, nhăn mặt, cong môi và dường như dừng lại trong giây lát để tập trung xử lý thông tin.
Hành động này giúp pheromone dễ dàng tiếp cận cơ quan vomeronasal hơn, từ đó tăng cường khả năng cảm nhận các tín hiệu hóa học quan trọng. Theo Alex Taylor, cố vấn sức khỏe và hành vi của mèo tại tổ chức International Cat Care, phản ứng Flehmen không có liên quan gì đến cảm xúc của mèo mà đơn thuần chỉ là một phản xạ sinh học giúp chúng nhận diện các phân tử pheromone tốt hơn.
Mèo sử dụng pheromone để truyền đạt nhiều loại thông điệp khác nhau. Chúng có thể dùng pheromone để đánh dấu lãnh thổ, ngăn ngừa xung đột với những con mèo khác, hoặc để củng cố mối quan hệ giữa mèo mẹ và mèo con.
Ngoài ra, pheromone cũng đóng vai trò quan trọng trong việc báo hiệu tình trạng sinh sản của mèo, đặc biệt là khi một con mèo cái đang động dục. Pheromone không phải là một loại mùi thông thường mà con người có thể ngửi thấy, mà chúng là những tín hiệu vô hình có thể ảnh hưởng mạnh mẽ đến hành vi của mèo.
Những tuyến pheromone đặc biệt của mèo nằm ở nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể, bao gồm cằm, má, giữa mắt và tai, mép môi, gốc đuôi, khu vực xung quanh bộ phận sinh dục và hậu môn, giữa các bàn chân và thậm chí là giữa các núm vú của mèo mẹ.
Khi mèo cọ xát mặt lên đồ đạc, con người, hoặc các bề mặt khác, chúng không chỉ đơn thuần thể hiện tình cảm mà còn đang đánh dấu lãnh thổ bằng pheromone. Tương tự, khi chúng cào móng vào một vật thể hoặc xịt nước tiểu, đây cũng là một cách để chúng gửi đi thông điệp hóa học đến những con mèo khác trong khu vực.
Cách thức hoạt động của cơ quan vomeronasal khá phức tạp. Khi một con mèo tiếp xúc với pheromone, chúng có thể liếm hoặc hít vào để đưa phân tử pheromone vào miệng. Sau đó, các phân tử này hòa tan trong nước bọt và đi qua hai lối nhỏ trên vòm miệng gọi là ống mũi miệng, dẫn trực tiếp đến cơ quan vomeronasal.
Khi đến được cơ quan này, các phân tử pheromone sẽ kích hoạt tín hiệu thần kinh truyền đến não, đặc biệt là vùng hạch hạnh nhân và vùng dưới đồi, những khu vực chịu trách nhiệm kiểm soát các hành vi bản năng liên quan đến tình dục, ăn uống và giao tiếp xã hội. Điều này có nghĩa là pheromone không chỉ đơn thuần là một loại mùi mà chúng còn có khả năng kích thích phản ứng hành vi một cách tự động mà không cần qua quá trình học tập. Mèo không cần phải “học” để hiểu pheromone, vì ý nghĩa của chúng đã được lập trình sẵn trong hệ thống sinh học của loài này.
Tuy nhiên, theo nghiên cứu đăng trên Tạp chí Sinh lý học So sánh A, phản ứng của mèo đối với pheromone có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau, bao gồm môi trường sống, trải nghiệm trong quá khứ, mức độ hormone và trạng thái tâm lý của mèo tại thời điểm đó.
Không chỉ riêng mèo mà nhiều loài động vật khác cũng sở hữu cơ quan vomeronasal để phát hiện pheromone. Theo nhà sinh vật học tiến hóa Jonathan Losos từ Đại học Washington ở St. Louis, cơ quan này cho phép động vật nhận diện nhiều phân tử hơn trong môi trường so với những loài không có nó.
Điều thú vị là mặc dù chó nổi tiếng với khả năng đánh hơi nhạy bén, nhưng thực tế hệ thống phát hiện pheromone của chúng không phát triển mạnh bằng mèo. Mèo có số lượng thụ thể pheromone trong cơ quan vomeronasal nhiều gấp ba lần so với chó, khiến một số chuyên gia tin rằng khứu giác tổng thể của mèo có thể sánh ngang hoặc thậm chí vượt trội hơn so với chó trong một số trường hợp nhất định.
Điều đặc biệt hơn nữa là ngay cả con người cũng có một phần tàn dư của cơ quan vomeronasal nằm bên trong vách ngăn mũi. Tuy nhiên, không có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy cơ quan này còn hoạt động hoặc đóng vai trò quan trọng trong giao tiếp hóa học của con người ngày nay. Ngược lại, đối với loài mèo, cơ quan vomeronasal vẫn là một công cụ mạnh mẽ giúp chúng giải mã thông tin xã hội xung quanh, từ xác định ranh giới lãnh thổ đến tìm kiếm bạn tình hoặc đánh giá trạng thái của những con mèo khác trong cùng môi trường sống.
Nhìn từ góc độ khoa học, hành vi phản ứng Flehmen và “k huôn mặt khó chịu ” của mèo không chỉ đơn giản là một phản xạ buồn cười mà còn là bằng chứng về một hệ thống giao tiếp hóa học tinh vi mà con người khó có thể nhận biết bằng giác quan thông thường.
Điều này càng làm tăng thêm sự huyền bí của loài mèo, những sinh vật dường như luôn ẩn chứa những điều mà chúng ta chưa thể khám phá hết. Như tiểu thuyết gia Sir Walter Scott từng nhận xét: “Mèo là một giống loài bí ẩn. Trong tâm trí chúng chứa đựng nhiều điều vượt xa nhận thức của chúng ta”. Và có lẽ, phản ứng Flehmen chính là một trong những minh chứng rõ ràng nhất cho sự bí ẩn và kỳ diệu của loài vật này.
Nguồn tin: https://genk.vn/tai-sao-meo-lai-lam-mot-khuon-mat-ky-la-sau-khi-ngui-thay-thu-gi-do-20250303191337818.chn
