Tại sao mọi người tin vào thuyết âm mưu?

Tại sao một số người tin rằng cuộc đổ bộ lên Mặt Trăng là giả? Tại sao những người khác tin rằng các hội kín như Illuminate kiểm soát các sự kiện trên thế giới? Tại sao người ta tin rằng Trái Đất phẳng? Điều gì đã thúc đẩy các cá nhân chấp nhận những cách giải thích thay thế này? Điều gì thu hút mọi người đến với các thuyết âm mưu?

Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá những yếu tố tâm lý góp phần tạo nên niềm tin ngày càng lan rộng và ngày càng tăng vào các thuyết âm mưu. Bằng cách đi sâu vào động cơ, thành kiến nhận thức và ảnh hưởng xã hội, chúng ta có thể hiểu sâu hơn về hiện tượng tiếp tục thu hút tâm trí trên toàn thế giới này.

Bản chất hấp dẫn của các thuyết âm mưu

Thuyết âm mưu là phản ứng tự nhiên trước một thế giới hỗn loạn. Suy cho cùng, chúng là những câu chuyện kết nối các sự kiện khác nhau một cách thuận tiện với những “sự thật” chưa được chứng minh và không thể chứng minh được.

Các thuyết âm mưu mang lại cho các tín đồ của chúng cảm giác kiểm soát và hiểu biết trong những thời điểm không chắc chắn. Bất cứ khi nào chúng ta phải đối mặt với những sự kiện phức tạp, những lý thuyết này thường đơn giản hóa việc giải thích bằng cách quy chúng cho một nhóm nhỏ, bí mật với những động cơ ẩn giấu. Chúng tạo ra một câu chuyện mạch lạc mang lại cảm giác trật tự và dễ hiểu trong một thế giới dường như đang hỗn loạn và khó hiểu.

Hơn nữa, các thuyết âm mưu cung cấp một phương tiện để đặt câu hỏi về thẩm quyền và thách thức hiện trạng. Chúng tạo cơ hội để khẳng định quyền tự chủ của cá nhân và tư duy phê phán bằng cách tìm kiếm những lời giải thích thay thế ngoài câu chuyện chính thống.

Nghiên cứu cho thấy mọi người có xu hướng tin vào các thuyết âm mưu khi họ cảm thấy lo lắng, bất lực. Ví dụ, trong thời kỳ bất ổn chính trị hoặc kinh tế, mọi người có thể tìm thấy sự an ủi trong các thuyết âm mưu đề xuất một kẻ phản diện hoặc nhóm rõ ràng phải chịu trách nhiệm về khó khăn của họ.

Vai trò của những thành kiến về nhận thức

Những thành kiến về nhận thức được coi là những lối tắt tinh thần hoặc những kiểu suy nghĩ đi chệch khỏi phán đoán hợp lý hoặc ra quyết định hợp lý. Những thành kiến này thường xảy ra một cách tự động và vô thức, định hình cách chúng ta hiểu được thông tin đến. Những thành kiến về nhận thức có thể ảnh hưởng đến suy nghĩ, niềm tin và hành động của chúng ta, bao gồm cả khả năng chúng ta tin vào các thuyết âm mưu.

Ví dụ, một thành kiến như vậy là thiên kiến xác nhận. Ví dụ, thiên kiến xác nhận khiến chúng ta tìm kiếm, cân nhắc và ghi nhớ những thông tin phù hợp với niềm tin đã có từ trước của mình, đồng thời bỏ qua hoặc bác bỏ những bằng chứng mâu thuẫn.

Một khi ai đó đã hình thành một thuyết âm mưu hoặc một lời giải thích khác về một sự kiện, họ có xu hướng bám vào câu chuyện này. Cách họ làm như vậy là chọn lọc và chấp nhận những thông tin xác nhận thế giới quan của họ, từ đó củng cố niềm tin của họ.

Trong một nghiên cứu được công bố năm 1987, những người tham gia được cung cấp thông tin về một căn bệnh hư cấu và được yêu cầu xác định các triệu chứng liên quan. Kết quả cho thấy những người tham gia có niềm tin ban đầu mạnh mẽ về căn bệnh này đã tìm kiếm và xử lý có chọn lọc những thông tin xác nhận quan niệm đã có từ trước của họ.

Họ tập trung nhiều hơn vào các triệu chứng phù hợp với niềm tin của họ và bỏ qua những bằng chứng mâu thuẫn.

Nghiên cứu này chứng minh thiên kiến xác nhận, theo đó các cá nhân có xu hướng tìm kiếm, giải thích và ghi nhớ thông tin phù hợp với niềm tin hiện có của họ, đồng thời hạ thấp hoặc bỏ qua thông tin mâu thuẫn.

Yếu tố xã hội và tâm lý

Động lực xã hội và yếu tố tâm lý cũng ảnh hưởng đến việc ai đó có tin vào những thuyết âm mưu hay không. Nghiên cứu cho thấy cảm giác bất lực, ngờ vực và xa lánh xã hội có thể làm tăng khả năng một người theo đuổi niềm tin trong thuyết âm mưu.

Khi các cá nhân cảm thấy bị ngắt kết nối hoặc bị gạt ra ngoài lề, các thuyết âm mưu mang lại cảm giác thân thuộc và một cộng đồng chia sẻ, chấp nhận niềm tin của họ. Những lý thuyết này có thể mang lại cảm giác trao quyền và cung cấp cho các cá nhân cách thách thức quyền lực và khẳng định quyền tự chủ của họ.

Hơn nữa, các thuyết âm mưu thường phát triển mạnh trong các cộng đồng cụ thể. Trong những không gian này, niềm tin được củng cố và khuếch đại thông qua ảnh hưởng xã hội. Khi các cá nhân tương tác với những người có cùng chí hướng xác nhận niềm tin của họ, điều đó sẽ củng cố niềm tin của chính họ vào các thuyết âm mưu. Các nền tảng trực tuyến và mạng xã hội đóng một vai trò quan trọng trong việc phổ biến và củng cố các niềm tin về thuyết âm mưu. 

Tác động trong thế giới thực

Các thuyết âm mưu không chỉ ảnh hưởng đến hạnh phúc cá nhân của chúng ta mà còn có thể có những tác động sâu rộng đến thế giới thực. Điều này cũng có thể dẫn tới những hậu quả nguy hiểm. Ví dụ, sự tràn lan của thông tin sai lệch về độ an toàn của vắc xin, được thúc đẩy bởi các thuyết âm mưu, đã góp phần làm giảm tỷ lệ tiêm chủng và làm gia tăng các bệnh có thể phòng ngừa được. Điều này đã trực tiếp gây nguy hiểm cho sức khỏe và phúc lợi cộng đồng.

Tương tự, các thuyết âm mưu phủ nhận biến đổi khí hậu đã cản trở hành động tập thể và trì hoãn các phản ứng hiệu quả trước cuộc khủng hoảng môi trường. Bằng cách truyền bá sự không chắc chắn và phổ biến thông tin sai lệch, các thuyết âm mưu đã cản trở tiến trình trong việc giải quyết và giải quyết hiệu quả những thách thức cấp bách của biến đổi khí hậu.

Tham khảo: Scienceabc