Vào một buổi chạng vạng trên vùng Pampas của Argentina, nhà sinh vật học Carlos theo dõi máy bay không người lái ghi lại hình ảnh về một con báo sư tử đang săn mồi. Nhưng thay vì cảnh tượng quen thuộc của một kẻ săn mồi lao tới cắn cổ con mồi, máy ảnh lại cho thấy con báo sư tử đực, được đánh số P-09, dùng chân trước khéo léo “hái” quả của cây Prosopis juliflora, rồi nhẹ nhàng liếm phần thịt quả.
Khoảnh khắc đó đã làm đảo lộn hoàn toàn 15 năm nghiên cứu của Carlos về báo sư tử. Khi anh kiểm tra kho dữ liệu từ camera hồng ngoại, một sự thật thậm chí còn gây sốc hơn đã xuất hiện: trong ba tháng qua, 12% chế độ ăn của P-09 là thực vật. Điều này hoàn toàn trái ngược với suy nghĩ lâu nay rằng báo sư tử là động vật ăn thịt tuyệt đối. Không ai nghĩ rằng một kẻ săn mồi thuộc hàng đỉnh cao trong chuỗi thức ăn lại có thể tìm đến cây cối và hoa quả để làm nguồn dinh dưỡng. Nhưng liệu đây có phải chỉ là một hành động ngẫu nhiên, hay còn ẩn chứa một bí mật sinh tồn đáng kinh ngạc nào khác?
Báo sư tử từ lâu đã được biết đến như một loài săn mồi mạnh mẽ với bộ răng nanh sắc bén và cơ thể thiết kế để giết chết những con mồi lớn. Nhưng hóa ra, những chiếc răng hàm của chúng không chỉ dành riêng cho việc xé thịt mà còn có một cấu trúc đáng kinh ngạc: ba bộ mào song song, giúp nghiền nát hạt trái cây như một chiếc cối xay đá.
Cấu trúc này chưa từng được ghi nhận ở các loài mèo lớn khác, khiến giới khoa học không khỏi bất ngờ. Một nghiên cứu được thực hiện tại Đại học Quốc gia Argentina đã phát hiện ra rằng nước bọt của báo sư tử có hoạt tính amylase cao gấp bảy lần so với sư tử châu Phi.
Điều này có nghĩa là chúng có thể tiêu hóa tới 23% carbohydrate từ trái cây dại, một con số không nhỏ đối với một loài săn mồi. Hơn thế nữa, hệ tiêu hóa của báo sư tử có thể tự điều chỉnh độ pH dạ dày theo loại thức ăn. Khi chúng ăn thịt, độ pH giảm xuống mức axit mạnh 1,5 để giúp phân hủy protein, nhưng khi ăn thực vật, độ pH tăng lên 3,2, giúp bảo vệ niêm mạc dạ dày và kích hoạt enzyme pectinase, một loại enzyme quan trọng trong quá trình tiêu hóa trái cây. Điều này có nghĩa là chúng không chỉ ăn thực vật theo kiểu “cầm cự”, mà thực sự có một hệ tiêu hóa thích nghi để xử lý loại thức ăn này.
Nhiều người có thể nghĩ rằng báo sư tử ăn thực vật chỉ là do đói, nhưng dữ liệu quan sát từ miền Nam Chile đã chứng minh điều ngược lại. Chúng săn lạc đà không chỉ vì thịt mà còn vì hợp chất tannin có trong cơ thể con mồi, một hợp chất từ loài thực vật Yerba Mate mà lạc đà thường ăn. Tannin này có khả năng liên kết với peroxide trong thịt, giúp giảm nguy cơ ung thư lên đến 68%.
Đây không phải là một sự lựa chọn ngẫu nhiên mà là một chiến lược dinh dưỡng mang tính toán học, cho thấy báo sư tử có thể tự điều chỉnh chế độ ăn để đảm bảo sức khỏe lâu dài. Thậm chí, một số loại quả mọng mà chúng tiêu thụ còn chứa anthocyanidin – một hợp chất giúp tăng cường thị lực ban đêm. Chúng có thể nâng cao khả năng nhìn trong bóng tối thêm 0,3 mức, tương đương với việc sở hữu một thiết bị nhìn đêm tự nhiên ngay trên võng mạc. Điều này mang lại lợi thế không nhỏ cho việc săn mồi trong điều kiện ánh sáng yếu.
Dữ liệu từ vùng cao nguyên Patagonia cho thấy vào mùa xuân, khi nguồn thức ăn trở nên khan hiếm, lượng thực vật trong khẩu phần ăn của báo sư tử tăng vọt lên đến 38%. Nhưng thay vì ăn bừa bãi, chúng có khả năng lựa chọn thực phẩm rất tinh tế. Chúng có thể chọn chính xác năm quả mọng Calden chín để bổ sung vitamin C, bảy quả mọng chín vừa để tăng cường chất xơ, và những quả chín hoàn toàn để lấy axit béo từ hạt. Tỷ lệ dinh dưỡng này cho phép chúng phục hồi cơ bắp nhanh hơn 17% so với khi chỉ ăn thịt. Đây là một sự thích nghi đáng kinh ngạc, thể hiện khả năng điều chỉnh chế độ ăn uống một cách cực kỳ thông minh.
Một trong những khám phá thú vị nhất đến từ nghiên cứu giải trình tự metagenomic hệ vi sinh vật đường ruột của báo sư tử. Các nhà khoa học đã phát hiện ra ba chủng vi khuẩn đặc biệt trong ruột của chúng có khả năng lên men cellulose thực vật thành axit béo chuỗi ngắn. Dù thực vật chỉ cung cấp 0,7 kilocalories trên mỗi gram nguyên liệu (thấp hơn nhiều so với 5,2 kilocalories từ thịt) nhưng đây vẫn là một nguồn dinh dưỡng quan trọng trong thời kỳ khan hiếm.
Điều thú vị hơn nữa là hệ vi sinh vật này có thể thay đổi cấu trúc chỉ trong vòng 48 giờ, tùy thuộc vào loại thức ăn mà báo sư tử tiêu thụ. Khi ăn thịt, hệ vi sinh vật này chuyển sang chế độ “tác chiến đặc biệt”, giúp tối ưu hóa quá trình tiêu hóa protein. Khi chuyển sang ăn thực vật, chúng trở thành một “nhà máy sản xuất năng lượng”, giúp tối đa hóa việc hấp thụ dinh dưỡng từ thực vật.
Nhìn lại lịch sử tiến hóa của báo sư tử, có thể thấy rằng khả năng ăn thực vật này không phải là một sự phát triển mới mà là một di sản từ thời Kỷ Băng Hà. Trong thời kỳ đó, sự biến động khí hậu buộc tổ tiên của báo sư tử phải học cách thích nghi với hai chế độ ăn: săn mồi khi có thể và hái lượm thực vật khi cần thiết.
Ngày nay, gan của chúng vẫn giữ được hệ thống trao đổi chất kép này. Khi chúng chuyển sang ăn thực vật, hệ enzyme cytochrome P450 sẽ được kích hoạt trong vòng sáu giờ để phân hủy các độc tố thực vật. Hơn nữa, chúng có nhiều bản sao của gen thụ thể vị đắng hơn so với các loài mèo ăn thịt thuần túy, giúp chúng có thể chịu đựng và tiêu hóa tốt các hợp chất chuyển hóa thứ cấp từ thực vật.
Nguồn tin: https://genk.vn/bao-su-tu-tien-hoa-thanh-mot-loai-an-co-20250304171752461.chn
