Ngôn ngữ đã tiến hóa như thế nào?

Daniel L. Everett – tác giả của cuốn sách “Lược sử Ngôn ngữ: Chuyện kể về phát minh vĩ đại nhất của loài người” đã đi tìm đáp án cho câu hỏi trên thông qua nghiên cứu về lịch sử tiến hóa của ngôn ngữ, từ những nỗ lực biểu ý bằng lời nói sớm nhất của con người cho đến gần 7.000 ngôn ngữ hiện diện trên Trái Đất ngày nay. Everett đã lần theo bước chân của hàng chục nghìn thế hệ loài người, lần lượt bóc tách nhiều lý thuyết tồn tại từ lâu trong các lĩnh vực như sinh học, ngôn ngữ học nhằm chứng minh rằng ngôn ngữ không phải bản năng bẩm sinh của giống loài chúng ta – một khám phá khiến thế giới ngôn ngữ học đương đại đảo lộn. 

 

Trong “Lược sử Ngôn ngữ”, Daniel L. Everett kể lại câu chuyện về lịch sử tiến hóa độc đáo, trải rộng của ngôn ngữ với tư cách là một phát minh của con người – từ buổi bình minh tiến hóa cho đến ngày nay, khi đã có hơn 7.000 ngôn ngữ được sử dụng trên thế giới. Đan xen giữa nhiều thông tin khoa học là những giai thoại mà tác giả thu thập được trong gần 40 năm nghiên cứu thực địa tại khu vực rừng Amazon với nhiều bộ lạc bản địa. Chính những trải nghiệm đó góp phần tăng sức thuyết phục cho lập luận của Everett.

Có thể nói, “Lược sử Ngôn ngữ” là nguồn thông tin cho chúng ta lời giải về điều ta biết, điều ta muốn biết và cả điều ta có thể sẽ chẳng bao giờ biết về hành trình từ giao tiếp đơn thuần đến ngôn ngữ. Ví dụ, điều đáng ngạc nhiên đối với chúng ta là người anh hùng trong Lược sử ngôn ngữ không phải là Homo sapiens, mà là Homo erectus, loài người từng sống trước chúng ta hơn 60.000 thế hệ. Homo erectus, theo cách hình dung của Everett về tổ tiên của chúng ta, chính là những “thợ săn vĩ đại nhất”, “nhân vật giao tiếp vĩ đại nhất”, “khách lữ hành gan dạ nhất”, và cũng có thể là “vận động viên chạy cự li dài nhất trên Trái Đất”.

“Lược sử Ngôn ngữ là một tài liệu tham khảo hữu ích cho những ai quan tâm đến các lĩnh vực như triết học, ngôn ngữ học, tâm lí học, thần kinh học, sinh học, nhân học, văn hoá học, lịch sử văn minh, khảo cổ học… Lược sử ngôn ngữ là một cuốn sách không thể không đọc đối với những ai yêu thích khoa học thường thức, tò mò muốn biết được câu trả lời cho những câu hỏi quan trọng, căn bản và lâu đời nhất về con người, về việc tiến hoá và trở thành con người. Cuốn sách là một bổ sung uyên bác cho kho tàng kiến thức của mỗi cá nhân chúng ta, cấp cho chúng ta một câu trả lời mới cho một câu hỏi cũ của loài người. Sách có thể được xếp vào nhóm sách tinh hoa, cần thiết cho các thư viện và mọi tủ sách gia đình.” (Trích Lời giới thiệu sách – Tiến sĩ Phạm Văn Lam, Viện Ngôn ngữ học) 

Từ khởi đầu là một phương ngữ được khoảng 150.000 người sử dụng, ngôn ngữ Anh đã xoay xở trở thành một ngôn ngữ quốc tế có đến 1,5 tỉ người dùng ngày nay. Hành trình ấy đã diễn ra như thế nào? Những yếu tố tham gia vào đó là gì? 

Với “Cuộc phiêu lưu của ngôn ngữ Anh: Tiểu sử Anh ngữ từ năm 500 đến năm 2000”, Melvyn Bragg sẽ giúp người đọc giải đáp các câu hỏi xoay quanh lịch sử phát triển của ngôn ngữ này cũng như lý giải việc nó đã chinh phục cả thế giới ra sao. Câu chuyện về cuộc phiêu lưu của tiếng Anh – đi qua những vùng đất, những hòn đảo, những lục địa, trải nghiệm những thăng trầm, khốc liệt của cuộc chiến ngôn ngữ song hành với những cuộc chiến tranh, chinh phạt, để đi đến bức tranh như ngày nay sau hơn 1.500 năm tồn tại.

“Cuốn sách này chu du qua thời gian và không gian từ Friesland thế kỷ V cho đến Singapore thế kỷ XXI, từ Wessex của Vua Alfred đến Miền Tây Hoang Dã của Buffalo Bill, từ những đồng bằng Ấn Độ tới các tu viện trên Đảo Thánh, từ Cung điện Westminster đến ngôn ngữ Gullah của tộc người da đen ở miền Nam xa xôi nước Mỹ. Dọc hành trình, từ nền móng xây đắp bằng tiếng Latin, tiếng Hy Lạp, tiếng Do Thái và tiếng Phạn, ngôn ngữ Anh còn được bồi đắp bởi tiếng Pháp, tiếng Ý, tiếng Ả Rập, tiếng Hán và hàng chục ngôn ngữ khác. Ngoài vốn từ vựng cơ bản của những kẻ xâm lược đầu tiên, hàng tháp ngôn từ và tư tưởng mới đã gia nhập ngôn ngữ Anh. Nó đã giải phóng cảm xúc và tư tưởng trên toàn hành tinh. Nó tiếp tục tái phát minh các biến thể tiếng Anh mới ở bất cứ nơi nào nó có mặt và chưa hề tỏ dấu hiệu giảm tốc.” (Trích Giới thiệu sách)

Cuốn sách này nhắm tới quảng đại công chúng chứ không phải là một công trình hàn lâm dành cho những nhà ngôn ngữ học, giảng viên, giáo viên hay người học tiếng Anh. Do vậy, ngôn ngữ mà Melvyn Bragg dùng để kể chuyện, dẫn dắt bạn đọc đồng hành trong chuyến phiêu lưu thật dung dị, hấp dẫn. Những ai yêu thích ngôn ngữ nói chung và ngôn ngữ Anh nói riêng; người muốn tìm hiểu về sự xuất hiện, biến đổi và phát triển của ngôn ngữ Anh trong suốt hơn 1.500 năm qua đều phú hợp với tác phẩm này. 

“Lược sử ngôn ngữ” và “Cuộc phiêu lưu của ngôn ngữ Anh” là hai cuốn sách đầu tiên trong Tủ sách Ngôn Ngữ của Omega Plus. Nếu như các cuốn sách đã xuất bản trong tủ sách về Lịch sử Thế giới góp phần dựng lên lịch sử thế giới nhìn từ góc độ thương mại/giao thương, tài chính (tiền tệ), tôn giáo, nghệ thuật, sinh học tiến hóa,… song song với câu chuyện lịch sử nhìn từ các biến cố chính trị – quân sự, thì với Tủ sách Ngôn Ngữ độc giả sẽ có thêm một cách tiếp cận với thế giới, con người, lịch sử, văn hóa. Ngôn ngữ, cùng với văn hóa, là những phát minh quan trọng bậc nhất góp phần hình thành nên loài người. Là sản phẩm của tập thể, ngôn ngữ tiến hóa từ chỗ đơn giản dần trở nên phức tạp, đa dạng, được bản địa hóa và được sử dụng trong từng cộng đồng người cụ thể, ở mọi nơi trên Trái Đất, định hình nên bức tranh xã hội ngày nay. Nối tiếp bộ sách “Lịch sử Ngôn ngữ” này, Omega Plus đã và đang lựa chọn để lần lượt giới thiệu các ấn phẩm về lịch sử ngôn ngữ, về đặc điểm, vai trò các ngôn ngữ lớn trong các khu vực và nền văn hóa đặc thù đến bạn đọc muôn phương. 

VỀ TÁC GIẢ

Daniel Leonard Everett là một nhà nhân loại học, ngôn ngữ học người Mỹ, đồng thời là tác giả của rất nhiều bài viết và cuốn sách nổi tiếng. Everett đã dành hơn 30 năm sinh sống và làm việc trong rừng rậm Amazon thuộc Brazil cùng hơn mười nhóm bộ lạc khác nhau. Ông được biết đến nhiều nhất qua công trình nghiên cứu về người Pirahã, một tộc người sống tại lưu vực sông Amazon, và ngôn ngữ của họ. Everett hiện là Giáo sư Khoa học Nhận thức được ủy thác tại Đại học Bentley, Massachusetts.

Một số tác phẩm tiêu biểu: Don’t Sleep, There Are Snakes: Life and Language in the Amazonian Jungle (2008); Language: The Cultural Tool (2012); Dark Matter of the Mind: The Culturally Articulated Unconscious (2016); How Language Began: The Story of Humanity’s Greatest Invention (2017)

Nam tước Melvyn Bragg là thành viên danh dự Hiệp hội Hoàng gia Anh, thành viên Hội Văn học Hoàng gia, Viện sĩ Viện Hàn lâm Anh. Sự nghiệp của Bragg chủ yếu là trong lĩnh vực phát thanh và truyền hình với rất nhiều chương trình gắn liền với tên tuổi của ông như The South Bank Show (1978–2010), và loạt phim tài liệu In Our Time (1998–nay). Bên cạnh đó, Bragg sở hữu một gia tài đồ sộ những tác phẩm hư cấu, phi hư cấu cùng kịch bản phim truyền hình và điện ảnh.

Một số tác phẩm nổi bật của ông: Without a City Wall (1968); On Giants’ Shoulders (1998); The Soldier’s Return (2000); The Adventure of English (2003); William Tyndale: A Very Brief History (2017)