Làm thơ kiểu thiên tài

Đã có người gọi Nguyễn Thế Hoàng Linh là thiên tài. Không phải là họ không có lý. Nhưng người khác lại cho rằng thiên tài hay không thiên tài là một thứ… bất khả tri – tức là nhận thức này nằm ngoài khả năng của cái đương đại. Giống như người ta theo thuyết bất khả tri trước việc có thần thánh hay không vậy. Nhưng nói như thế cũng không có nghĩa rằng người đương đại không có khả năng định giá những giá trị của hôm nay.

Hãy để cho độc giả và thời gian trả lời, khôn khéo nhất là buông một câu ráo hoảnh đã thành nếp mòn. Câu lảng tránh này cũng duy tâm chẳng kém việc quy tất cả về cái bất khả tri ở trên. Nó lại còn thần bí hóa nghề văn nữa. Độc giả nào và thời gian nào là cả một vấn đề cần được xác định. Người ta quên rằng độc giả phải là độc giả am hiểu văn chương và thời gian phải là thời gian dành cho sự phát triển văn học, cả hai thứ mà chúng ta đều đang rất thiếu.

Nguyễn Thế Hoàng Linh có hai câu thơ gọi đúng ra chất của anh:

Một anh chàng tuổi hai mươi ngồi mời rượu các bậc tiền bối, ngồi chiếu trên. Tư thế rất đàng hoàng bình đẳng. Anh ta có thể mời rượu nhiều người nhưng chúc rượu thì chỉ một lần hiếm hoi này thôi, chỉ với các cụ thôi. Khẩu khí. Ngang tàng như cái chữ hy hữu bị xẻ đôi kia. Mà lại cũng rất tôn kính biết điều.

Con người ấy chẳng vừa đâu. Hình như có ai đó nói văng vẳng bên tai khi đọc những bài thơ của chàng trai tuổi hai mươi. Trẻ trung đến mức đôi khi ngây thơ, nhưng cũng già dặn xa cách với những gì phù phiếm mà thơ trẻ hay mắc phải. Trẻ, nhưng đã sâu đậm những điều lý tưởng, nhất quyết tin mình sẽ làm được một cái gì đó lớn lao hơn cái đời thường mòn mỏi, nhất quyết muốn cống hiến đến cả máu và nước mắt:

tôi ngửi thấy mùi ai khóc
khi vô tình nhìn vào gương
ngửi thấy mùi tương lai chín
khi gieo máu xuống con đường
Nhưng không phải là cuộc cách tân mù quáng mà đầy lý trí chiêm nghiệm:

tôi ngửi thấy mùi ánh sáng
khi vò khe khẽ đêm thâu
ngửi thấy mùi mâu thuẫn đắng
khi tôi và tôi khác mầu
(Ngồi)

Thơ Linh làm cho người đọc tin. Tin rằng anh chân thành và trong trẻo. Tin rằng anh không màu mè phù phiếm. Đó là thứ thơ làm thuốc thử cho những gì sặc sỡ xoắn vặn hình thức và câu chữ, hoặc giả vờ khệnh khạng cụ non.

Những ai thường e ngại trước sự dễ dãi của thơ lục bát có thể sẽ vui mừng trước những bài thơ như thế này:

Thằng bé

thằng bé mới chục tuổi đầu
đã lâu không khóc
đã lâu không cười
thằng bé ấy mới lên mười
người ta đã gọi: kiếp người
vậy ?
thằng bé ngoan?
thằng bé hư?
chẳng ai biết nữa
hình như
là buồn
hình như thằng bé ấy luôn
tìm trong đau khổ
những nguồn thương yêu
đôi khi trốn khỏi buổi chiều
trầm ngâm ngồi nghĩ
những điều
hồn nhiên

Giản dị đến độ chạm vào cổ điển. Đó lại là thơ của một người tuổi hai mươi. Thơ tuổi hai mươi bây giờ cho người ta cái ấn tượng là sự phá phách tân kỳ, những câu văn xuôi xuống hàng, những khái niệm đối chọi đặt cạnh nhau một cách khéo léo để người đọc muốn hiểu thế nào cũng đợc. Tốt thôi. Những người làm thơ trẻ có lẽ cũng nên tuần tự đi qua những cái cơ bản, thật thuần thục những thể thơ cổ điển trớc khi phá vỡ nó ra. Sự phá vỡ khi ấy mới thật là ngoạn mục. Nguyễn Thế Hoàng Linh đã làm được như vậy. Bài thơ trên chẳng hạn. Hồn lục bát trong một cái vỏ hiện đại. Hồn ngây thơ mười tuổi trong hình hài một chàng đôi mươi.

* * *

Một người làm thơ của thời đại internet, Nguyễn Thế Hoàng Linh đã gửi hết lên mạng cả nghìn bài thơ, nhiều khi là sự ứng tác tức thời với bạn bè. Nhà thơ Dư Thị Hoàn sục vào đâu đó trên mạng, lấy được vài trăm bài thơ của Linh, hào phóng chia sẻ với bạn văn. Tôi đọc. Giật mình. Tưởng đã quen nhờn với thơ mà vẫn còn giật mình được. Mỗi tháng trung bình nhận được từ văn phòng Hội vài ba chục tập thơ tác giả gửi tặng. Một chồng thơ trên mặt bàn mỗi tháng bắt phải đọc. Thế mà thơ Linh bật hẳn ra

giá tình yêu save được
error thì load lại chẳng bận lòng
giá tình yêu delete được
chán
hắt xì một cái
thế là xong

tôi chỉ xin kể một câu chuyện nhỏ

có một lần tôi làm thơ trên máy tính
và đặt tên file là “tinhyeu”

khi không hài lòng tôi định xoá
cái máy tính bị coi là muôn đời vô cảm hỏi tôi:

“are you sure you want to delete ‘tinhyeú?”*
tôi đã rùng mình
bạn ạ

Rùng mình. Không chỉ nhà thơ mà cả người đọc. Thơ Linh nhiều khi có những chữ những câu rờn rợn yếu tố kinh dị: bầy ve đã thôi khạc máu – nhấm sương cho giọng trong dần. Một ni cô vào cửa Phật vì thất tình thì:

nàng lặng im không nói
bế những bông hoa đại lên trước khi nhát chổi
khua qua
rồi đặt xuống những sinh linh còn thiêm thiếp
trong cái chết không đánh số thứ tự
không hiểu nàng quét đi những gì

(Xanh)

Một người con gái khác “áo đỏ em đi” qua bao nhiêu chốn bao nhiêu nơi của cõi người, nhưng rồi Nguyễn Thế Hoàng Linh phát hiện ra một sự thật:

áo đỏ em đâu có mặc đâu
Em mặc áo trắng dưới chân cầu
Trải qua một quãng nhân gian chết
Máu em đã nhuộm ướt đêm thâu
(áo đỏ em đi)

Đọc văn muốn biết người. Chị Dư Thị Hoàn và tôi đi tìm Linh. Không ai biết. Nhờ một chú sinh viên cùng trường tìm, vài tháng sau chú bảo nhân vật này bí ẩn lắm, chưa tìm ra. Một tháng sau chú nhắn cho tôi cái tin: nhà thơ anh tìm đã bị tai nạn giao thông, chết cách đây một tháng rồi.

Ngẩn ngơ cả người. Ân hận. Như là mình vừa mới hiểu một con người thì người ấy đã không còn.

Tìm ra manh mối từ Nguyễn Thị Minh Ngọc. Ngọc bảo: tôi mới gặp Linh mà. Từ Sài Gòn, Ngọc gọi điện thoại ra nhà Linh ở Hà Nội. Cái tin kia chỉ là tin thất thiệt. Nhầm. May quá. Dư Thị Hoàn và tôi vội tìm đến nhà Linh.

Trong tiểu thuyết Chuyện của thiên tài, Linh đã tiên liệu một ngày nào đó người ta sẽ phải tìm mình. Người ta đây là độc giả và đồng nghiệp văn chương. Sinh năm 1982, Linh là một sinh viên bỗng nhiên tự bỏ học ở năm thứ ba. Lên giảng đường không sao tập trung được. Cả nghìn bài thơ chen chúc trong đầu đòi được trút ra trang giấy. Viết ra được đôi khi cũng là một hình thức triệt bớt những ý tưởng dồn nén trong đầu. Linh ví nó là triệt sản. Để chúng lại trong đầu thì đầu nổ tung ra mất.

Bi kịch ít người hiểu cho. Linh viết lại những điều này trong tiểu thuyết Chuyện của thiên tài. Một anh chàng tuổi ăn tuổi học cần có vài năm trời để viết hết ra những điều cần viết. Nhưng nếu anh bỏ học để viết thì mọi người xung quanh sẽ cho là anh lập dị, ích kỷ, lông bông, không thành đạt. Thiên tài rất tự tin, hãy cho tôi hai năm rồi sau đó tôi sẽ học tiếp cũng không muộn. Những người xung quanh thì cho là anh hoang tưởng, anh mắc bệnh tưởng mình là thiên tài. Họ có lý. Thói vĩ cuồng hoang tưởng có sẵn trong tất cả mọi người, nh vi trùng lao vậy, chỉ chờ một lúc nào đó con người mất khả năng tự kiểm soát là sẽ bứt xích xổng ra hoành hành. Có rất nhiều người mắc bệnh ngộ thơ, thân tàn ma dại cả một đời. Nhng tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh đưa ta vào một tình huống giả định: thiên tài đã đến với ta, đã đầu thai vào nhà ta, khi ấy ta sẽ xử sự như thế nào.

Không thế nào cả. Thế giới chật hẹp này vẫn thường kêu ca vắng bóng thiên tài, nhưng nó vẫn chưa sẵn sàng đón thiên tài, chưa học được cách phải cư xử với thiên tài. Lầm lụi với bao nhiêu vấn đề của người nghèo, người thất học, người ta coi chuyện thiên tài là thứ quá xa xỉ, hão huyền. Rốt cục, thiên tài (nếu có) chỉ có thể bị gán cho những danh hiệu lập dị, hâm hâm, bất bình thường…

Thiên tài cần có công chúng cũng thiên tài. Nói như vậy có vẻ lập ngôn gây ấn tượng. Có lẽ nói thế này thì vừa phải hơn: thiên tài cần có một công chúng có tài năng. Không có công chúng có tài thì thiên tài có đấy cũng như không. Linh viết: “Loài người là dòng cát trong cái đồng hồ cát tạo hóa mà mỗi hạt cát là một con ngời. Những hạt cát bị ma sát rất đau khi ngược dòng a dua là những hạt cát tạo được sức hút lớn… Tôi hy vọng việc sớm nhìn nhận ra điều này sẽ làm chúng ta hành động cùng nhau sớm hơn để loại bỏ dần sự ngu dốt cho nhau. Để những người tài năng dần thoát khỏi những bi kịch đeo đuổi họ từ hàng vô số đời”.

Tiểu thuyết của Linh khá tương đồng với thơ Linh: vừa dày dạn từng trải vừa hồn nhiên ngây thơ. Nhiều trang triết luận đạt đến độ chín bên những trang còn tươi tắn học trò. Cái hăm hở hào hứng muốn chi dùng trí tuệ và sức trẻ vào việc có nghĩa bên cái trầm lắng ưu tư của người từng trải biết thỏa hiệp biết cảm thông. Những ý tưởng chỉ có người trẻ hôm nay mới chạm tới được bên những tư tưởng thẩm thấu từ triết gia của nhiều thời đại. Trước điều giả định của Linh trong tiểu thuyết, chắc sẽ có người băn khoăn, thiên tài đâu mà không thấy những dấu hiệu siêu phàm, những hành động và sản phẩm xuất chúng? Nguyễn Thế Hoàng Linh hoàn toàn có thể hư cấu một nhân vật phi thường ngay từ khi lọt lòng, nhưng anh đã không chọn cách này.

Trong Chuyện của thiên tài, tác giả dường như chỉ tập trung vào một vấn đề: thiên tài đang bị mắc lưới bùng nhùng của những điều vặt vãnh nhỏ mọn đời thường. Thiên tài trong mắt đời thường thì cũng tầm thường như tất cả. Vì vậy tiểu thuyết là những trang viết tự nhiên như nhật ký, như ghi chép đều đặn của mọi thanh niên bình thường. Đây là cuốn tiểu thuyết có thể đọc một hơi đối với những ai mê cái thông minh trên từng trang sách. Đây là tiếng nói dù có chỗ còn ngây thơ không tưởng, nhưng là tiếng nói của một thế hệ trẻ đòi hỏi phải được lắng nghe. Đây cũng là cuốn sách mà đọc xong người ta có cảm tưởng được kích thích, muốn viết ra một cuốn sách khác.

Một cây bút tỉnh táo, Linh dùng chữ thiên tài mà ai đó gắn cho mình như một điều giả định, lại chơi chơi như giễu nhại, giễu người giễu mình.

Bạn đã thấy đã gặp nhiều người lập dị, hoang tưởng, lông bông, nhưng bạn đã gặp một thiên tài bao giờ chưa? Nguyễn Thế Hoàng Linh hỏi đấy. Nếu có ngày sống với thiên tài trong cùng một nhà, bạn đã chuẩn bị để xử sự như thế nào hay chưa ?

Hồ Anh Thái.