Runner bị nợ tiền thưởng vô địch từ Boston Marathon 2014

Tháng 10/2016, Deba nhận được cuộc điện thoại làm thay đổi cuộc đời cô. Một người bạn nói với runner Ethiopia rằng Rita Jeptoo – người về nhất Boston Marathon 2014 đã bị tước danh hiệu vì doping. Điều đó có nghĩa là Deba – với tư cách Á quân – sẽ được đôn lên làm nhà vô địch.

Khi ban tổ chức Boston gửi email xác nhận tin này, Deba và chồng Worku Beyi nhảy cẫng lên trong căn hộ ở Bronx, rồi hai người ôm nhau và khóc. Deba trở thành nhà vô địch Boston Marathon – danh hiệu lớn nhất và là đỉnh cao trong sự nghiệp chạy bộ của cô.

Nhưng hơn bảy năm sau, Deba vẫn chờ khoản tiền thưởng cho nhà vô địch. Cô sẽ nhận thêm 75.000 USD cho sự chênh lệch giữa vị trí thứ nhất và thứ hai, đồng thời được thưởng 25.000 USD vì phá kỷ lục nội dung dành cho nữ. Tại Boston 2014, cô cán đích trong thời gian 2 giờ 19 phút 59 giây.

Hiệp hội Điền kinh Boston (BAA) giải thích với Deba rằng họ vẫn đang cố gắng đòi lại khoản tiền thưởng từ Rita Jeptoo – người chiến thắng ban đầu – nên chưa thể trả cho cô. Trong khi đó, vợ chồng Deba nhấn mạnh rằng họ cảm thấy trách nhiệm trả tiền thưởng cho nhà vô địch thuộc về ban tổ chức, chứ không phải của Jeptoo.

Điều này khiến cặp vợ chồng lớn lên ở Ethiopia thiếu đi những khoản tiền có thể giúp ích rất nhiều cho gia đình. Kể từ Boston 2014, Deba tạm nghỉ thi đấu để sinh một bé trai và một bé gái. Beyi, từng là một chân chạy elite cho đến khi chấn thương nặng, phải làm tài xế Uber để trang trải cuộc sống gia đình.

Nếu tính cả lạm phát, số tiền 100.000 USD mà Deba chưa được trả hiện sẽ có giá trị khoảng 128.000 USD. “Đó không phải là số tiền nhỏ, số tiền chúng tôi đã mất”, Beyi nói hồi tháng 4.

Theo quy định có hiệu lực vào năm 2014 của Liên đoàn Điền kinh Thế giới (World Athletics), số tiền thưởng trả cho VĐV bị truất quyền thi đấu sẽ được phân bổ lại “chỉ khi tất cả số tiền thưởng bị mất được hoàn trả cho cá nhân hoặc tổ chức có liên quan bởi VĐV không đủ điều kiện”.

Nhưng người phát ngôn của World Athletics xác nhận rằng không có quy tắc nào ngăn ban tổ chức Boston Marathon trả số tiền còn nợ cho Deba “dựa trên cơ sở hoàn toàn tự nguyện”. BAA có tài sản ròng là 27,3 triệu USD, theo hồ sơ thuế phi lợi nhuận năm 2022.

Vợ chồng Deba bắt đầu gửi email cho các quan chức BAA để hỏi về số tiền thưởng của nhà vô địch từ cuối tháng 10/2016, rồi trực tiếp gặp những quan chức này năm 2017. “Họ luôn nói cùng một điều ‘Chúng tôi đang làm việc đó'”, Beyi kể và cho biết BAA yêu cầu anh không kể sự việc với truyền thông.

Năm 2018, Deba tiếp tục dự Boston Marathon nhưng không về đích, và cũng không nhận được tin tức nào về số tiền thưởng. Liên lạc giữa cô và Beyi với BAA đã tạm dừng trong đại dịch Covid-19.

Một trong những cuộc trao đổi cuối cùng mà họ có là vào cuối năm 2023. Một email từ đại diện BAA gửi cho Beyi có nội dung: “Chúng tôi có tin tốt muốn chia sẻ. Chúng tôi sắp kỷ niệm 10 năm nhà vô địch Boston Marathon 2014 và muốn mời Deba đến Boston vào cuối tuần kỳ giải 2024”. Tuy nhiên, email không hề nhắc tới khoản tiền thưởng năm 2014.

Beyi hồi đáp: “Cảm ơn vì lời mời dùng bữa tối. Trước tiên, chúng tôi muốn biết khi nào bạn có thể trả cho chúng tôi số tiền thưởng cho chiến thắng và thành tích của cô ấy…. Vui lòng cho chúng tôi biết trong thời gian sớm nhất có thể”. BAA trả lời rằng “tổ chức vẫn đang tìm cách đòi lại số tiền thưởng sau khi Jeptoo bị loại”. Beyi và Deba đã từ chối lời mời dự lễ kỷ niệm.

Sau khi sự việc được tờ The Wall Street Journal đăng vào tháng 4/2024, Deba nhận được một tấm séc trị giá 75.000 USD, nhưng nó không đến từ BAA, mà đến từ một người hoàn toàn xa lạ.

Sau khi đọc bài báo, Doug Guyer – một doanh nhân ở khu vực Philadelphia và là người hâm mộ lâu năm của Boston Marathon – đã bỏ tiền túi để trả khoản thưởng còn thiếu cho Deba. Guyer không chấp nhận lời giải thích của BAA và sẵn sàng trả nốt cho Deba khoản tiền thưởng 25.000 USD, nếu BAA tiếp tục né tránh sự việc.

“Với chúng tôi, đây là phép màu”, Deba nói và lau nước mắt. “Đây là số tiền lớn sẽ thay đổi cuộc sống. Chúng tôi đã chờ đợi quá lâu”. Runner 36 tuổi người Ethiopia cho biết sẽ sử dụng số tiền này cho các con và trở lại sự nghiệp elite. Vì không có nhà tài trợ, Deba phải tự bỏ tiền mua trang thiết bị tập luyện.

Boston Marathon, ra đời từ 1897, là giải chạy lâu đời nhất thế giới, và thuộc hệ thống World Marathon Majors (WMM), bên cạnh năm giải ở New York, Chicago, London, Berlin và Tokyo.

Sự việc của Deba gây phẫn nộ, nhưng không phải “độc nhất vô nhị”. Nhiều giải major khác cũng tuân theo chính sách không phân phối lại tiền thưởng cho đến khi đòi lại được từ một VĐV bị truất quyền thi đấu.

Một phát ngôn viên của Chicago Marathon cho biết giải vẫn chưa thu hồi được 265.000 USD trao cho Liliya Shobukhova – runner người Nga bị tước danh hiệu và tiền thưởng từ ba lần liên tiếp vô địch năm 2009, 2010, 2011 và vị trí thứ tư vào năm 2012, vì doping.

Shobukhova cũng vô địch London Marathon 2010 và nhận khoản thưởng 55.000 USD. Người phát ngôn của London cho biết ban tổ chức đã thuyết phục một tòa án ở Anh ra lệnh cho cô phải trả số tiền đó. “Các tòa án địa phương ở Nga sẽ không thi hành phán quyết và không có khoản tiền nào được thu hồi từ VĐV này”, người này viết thêm.

Hồng Duy