Nghề huấn luyện chạy bộ

4h50, báo thức reo, Tô Tấn Tài bật dậy, chuẩn bị trang phục và nhanh chóng lái xe đến điểm hẹn để bắt đầu buổi huấn luyện với học viên là quản lý cấp trung của một doanh nghiệp. Buổi tập bắt đầu từ 5h30, chia làm ba phần gồm khởi động, chạy 6km với pace 7 (7 phút mỗi km), sau đó giãn cơ.

Tài quan sát kỹ dáng chạy, phản ứng cơ thể, ghi nhận tốc độ và các thông số liên quan, không quên trò chuyện với học viên để giúp không khí buổi tập thoải mái. Hơn 6h30, bài huấn luyện kết thúc. Anh trở về nhà, phân tích kết quả buổi tập và tư vấn cho runner. Sau đó, Tài tiếp tục chuẩn bị giáo án cho một học viên khác có lịch vào buổi chiều.

Huấn luyện là công việc toàn thời gian của Tô Tấn Tài từ khi gia nhập Ultrain – công ty huấn luyện chạy bộ nổi tiếng tại TP HCM, thành lập năm 2020. Trong khoảng hai năm, HLV 23 tuổi đã hướng dẫn cho 12 học viên cá nhân và 3 nhóm lớn là các doanh nghiệp, đơn vị, CLB có nhu cầu. Trung bình, mỗi người có 2 đến 3 buổi tập trong tuần, thường vào sáng sớm hoặc tối muộn. Tất cả các thành viên khác của Ultrain cũng có số lượng học viên tương tự. Lịch huấn luyện gần như phủ kín các ngày trong tuần.

Trước đây, chỉ có VĐV chuyên nghiệp mới có huấn luyện viên cá nhân. Tuy nhiên, khoảng 10 năm qua, công việc này bắt đầu phát triển, song hành cùng với sự đi lên của phong trào marathon trong nước và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng cao. Theo những HLV kỳ cựu, công việc này bắt nguồn từ những người chạy bộ lâu năm, sau đó dùng kinh nghiệm, kiến thức marathon có sẵn để hướng dẫn lại cho bạn bè, người quen. Năm 2016, vài công ty bắt đầu liên hệ, mời những runner giàu kinh nghiệm về hướng dẫn chạy cho nhân viên như một hình thức cải thiện sức khỏe, xây dựng văn hóa doanh nghiệp.

Khi số lượng người chạy ở Việt Nam tăng lên, các nhóm runner phủ khắp cả nước, nhu cầu tìm hiểu kỹ thuật, kiến thức, dinh dưỡng thể thao của cộng đồng vì thế cũng tăng. Một số khác cần người hướng dẫn để cải thiện thành tích. Từ đó, nghề huấn luyện viên – hướng dẫn kỹ thuật ra đời để đáp ứng nhu cầu này.

Chưa có thống kê chính thức về số lượng HLV chạy bộ tại Việt Nam. Tuy nhiên, theo ước tính của một đơn vị huấn luyện, tại các thành phố lớn như TP HCM hay Hà Nội, số huấn luyện viên có thể vượt hơn 100 người. Người làm huấn luyện đa số là các runner có ít nhất 5 năm thi đấu, có thành tích tốt đã được ghi nhận, có khả năng sư phạm, phân tích và nắm bắt nhu cầu của học viên. Theo anh Chí Hùng – sáng lập và Giám đốc Ultrain cũng là một HLV lâu năm tại TP HCM, con số này hiện nay vừa đủ đáp ứng nhưng có thể sẽ thiếu trong tương lai.

Cũng theo anh Hùng, người có nhu cầu chia làm hai dạng chính. Đầu tiên là những người muốn nâng cao thành tích, chẳng hạn chinh phục sub4, sub3:30, 100 hay 120km,… Nổi bật trong các học viên là những cái tên nổi tiếng của giới marathon như Quỳnh Thoa, Anna Lê, Bích Thùy,… đã ít nhiều gặt hái thành công ở các giải trong nước trong đó có VnExpress Marathon.

Theo anh, nhóm này dễ huấn luyện vì sẵn nền tảng thể lực, có hiểu biết về chạy bộ, có mục tiêu và cam kết kỷ luật. Lúc này, HLV chỉ cần đánh giá khả năng, thể trạng để ra giáo án phù hợp, theo dõi, kèm cặp và động viên. “Thời gian huấn luyện dài hay ngắn phụ thuộc vào điều kiện, nhu cầu và thể trạng của cá nhân đó. Đôi khi, HLV sẽ cùng chạy, trở thành pacer trong các giải để người học hoàn thành mục tiêu”, anh Hùng nói.

Khó hơn là nhóm thứ hai, những người chưa biết chạy bộ hoặc chỉ muốn tập để khỏe, không bận tâm đến thành tích. Nhóm này chiếm hơn 90% học viên Ultrain trong hơn ba năm qua. Họ đa số là người có tài chính, ít thời gian nên muốn cải thiện sức khỏe càng nhanh càng tốt nhưng lại không cố định được lịch tập luyện do vướng bận công việc.

Theo anh Hùng, soạn bài tập, giáo án rất dễ với nhóm này nhưng tâm lý là yếu tố khó hơn. “Họ đến buổi tập với cái đầu nặng trĩu do áp lực công việc. HLV cần giúp họ thoải mái, thả lỏng. Muốn làm như vậy cần trò chuyện, tạo không khí vui vẻ. Đây là kỹ năng mềm quan trọng nhất của nghề cũng là thứ tôi luôn nói với các HLV khác trong Ultrain”, HLV 44 tuổi nhận định.

Tô Tấn Tài cũng thừa nhận khó khăn này. Học viên của anh đến từ nhiều ngành nghề, chủ yếu muốn cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần. Trong các buổi tập, HLV từng đạt hạng ba tại VnExpress Marathon Hanoi Midnight 2022 luôn soạn giáo án là các bài tập nhẹ, ở ngưỡng 70% sức. Anh chạy cùng và trò chuyện về những chủ đề người học yêu thích để tạo sự dễ chịu và hình thành mối liên kết giữa HLV và runner.

Để tạo nên những cuộc trò chuyện, những huấn luyện viên như Tài dành thời gian trống giữa các buổi tập để đọc sách, xem video, tìm hiểu nhiều lĩnh vực. “Có người thích nói về công nghệ, khoa học, cũng có người thích chuyện về đời sống, giáo dục, xe cộ. Tôi và các đồng nghiệp luôn phải chủ động tìm hiểu sở thích của họ. Mục tiêu là tạo tinh thần sảng khoái nhất cho mỗi buổi huấn luyện. Nếu không có sự liên kết này, nhiều người sẽ bỏ cuộc sớm”, HLV sinh năm 2001 chia sẻ.

Ở chiều ngược lại, những người làm huấn luyện cho rằng công việc mang tới nhiều niềm vui. Nhờ tiếp xúc nhiều người, nghe câu chuyện của họ, Tô Tấn Tài có thêm nhiều góc nhìn, trải nghiệm, kiến thức mới. Chứng kiến sự phát triển, thay đổi tích cực của người học là động lực lớn nhất của những “thầy” như Tài.

HLV trẻ kể về trường hợp của học viên nữ tên Nga, bắt đầu huấn luyện từ tháng 11/2022, khi đã 50 tuổi. Nhiều người khuyên chị Nga nên tìm bộ môn khác nhẹ nhàng như đạp xe, yoga, nhất là khi được chẩn đoán thoái hóa khớp sau một thời gian chạy bộ. Với học viên đặc biệt này, Tài phải soạn giáo án là các bài tập bổ trợ cho chân, khớp khỏe hơn, tư vấn về các loại thực phẩm tốt cho khớp và gần như không đặt các bài tập nặng. Chính chị Nga cũng có ý và quyết tâm lớn để theo đuổi bộ môn. Quá trình bền bỉ giúp chị chinh phục thành công cự ly 42km cuối tháng 11 năm ngoái, sau đúng một năm huấn luyện và trở thành nguồn cảm hứng cho cả gia đình cùng chạy.

“Năm nay, chị cùng gia đình đặt mục tiêu vừa chạy bộ vừa du lịch ở nhiều tỉnh. Chị dạy tôi bài học về ý chí, khả năng vượt qua giới hạn và cho thấy chạy bộ là môn dành cho mọi người, mọi độ tuổi”, Tô Tấn Tài chia sẻ.

Thu nhập của nghề, theo tiết lộ của các huấn luyện viên, là khá tốt do đa số học viên là người có tài chính. Thù lao tính theo buổi. Học phí các nhóm, công ty sẽ có phí cao hơn cá nhân. Tuy nhiên, để đạt mức thu nhập này, HLV cần là người có chuyên môn tốt, có kỷ luật cao, liên tục trau dồi kiến thức, kỹ năng mềm.

Mặt khác, do là nghề mới phát triển, hiện nay chưa có đơn đào tạo và cấp chứng chỉ hành nghề HLV marathon tại Việt Nam. Học viên tìm đến chủ yếu qua giới thiệu hoặc tin tưởng vào uy tín cá nhân. Theo anh Chí Hùng, mặc dù nghề được đánh giá thông qua kết quả công việc tuy nhiên nếu có bằng cấp hay chứng chỉ chuyên môn sẽ giúp các HLV tự tin hơn, mang lại thu nhập tốt, nhất là khi trao đổi với các doanh nghiệp, công ty lớn.

Sự phát triển của nghề HLV marathon góp phần giúp cho phong trào chạy bộ trong nước liên tục chạm những cột mốc mới. Runner ngày càng nhanh, mạnh và bền bỉ hơn. 5 năm trước, số lượng người đạt marathon sub3 đếm trên đầu ngón tay. Đến cuối năm 2023, con số tăng lên gần 250. Số người chạy sub3:30 vượt mốc 1.300. Nhiều runner phong trào cải thiện thành tích, thậm chí lên bục nhận giải thưởng nhờ giáo án bài bản của các HLV.

Giám đốc của Ultrain cho rằng nhu cầu tìm kiếm người hướng dẫn trong tương lai sẽ càng tăng khi cộng đồng marathon liên tục mở rộng. Ngoài những người đủ điều kiện để thuê HLV cá nhân, runner có thể tìm kiếm các CLB cộng đồng để tham gia và tập luyện theo giáo án, hoạt động chung. Ultrain cũng sở hữu những runner trẻ đủ sức cạnh tranh thứ hạng ở giải VPBank VnExpress Marathon Ho Chi Minh City Midnight sắp tới.

Giải chạy đêm TP HCM diễn ra trên sân nhà là bước đệm để các thành viên Ultrain chuẩn bị cho những mục tiêu xa hơn trong năm 2024. Trong đó, nhóm lên kế hoạch chuẩn bị để đạt điểm rơi phong độ, cạnh tranh thứ hạng chung cuộc tại các giải marathon, ultra marathon từ giữa đến cuối năm.

Hoài Phương