Cách đây vài tháng, chị Lan ở ngoại thành Hà Nội nhận được tin vui: thửa đất 100 m² gia đình sử dụng từ năm 2010 cuối cùng cũng được xem xét cấp sổ đỏ.
Trước đây, gia đình chị tự chuyển đất vườn sang xây nhà ở mà không xin phép, thuộc diện vi phạm. Tuy nhiên, do đã sử dụng ổn định từ trước ngày 1/7/2014, không tranh chấp và phù hợp với quy hoạch khu dân cư, thửa đất đủ điều kiện được xem xét cấp giấy chứng nhận theo Điều 139 Luật Đất đai 2024. Chị hoàn tất hồ sơ, nộp tiền sử dụng đất và chờ ngày nhận sổ.
Nhưng rồi dự án đường vành đai được công bố. Thửa đất của chị nằm trong phạm vi thu hồi. Khi liên hệ văn phòng đăng ký đất đai, chị được giải thích, do khu đất không còn phù hợp với quy hoạch dự án nên hồ sơ cấp sổ không thể tiếp tục giải quyết.
Câu chuyện của chị Lan không cá biệt. Đây là mâu thuẫn đang phát sinh trong thực tiễn thi hành Luật Đất đai, cũng là vấn đề mà Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang đề xuất tháo gỡ trong dự thảo nghị định mới: không lấy lý do đất đã nằm trong phạm vi thu hồi dự án để dừng việc xem xét cấp sổ đỏ đối với các trường hợp vi phạm trước ngày 1/7/2014 mà luật cho phép xem xét cấp. Dự thảo đề xuất bỏ tiêu chí “phù hợp với quy hoạch” để thu hồi đất khi xác định điều kiện được xem xét cấp giấy chứng nhận cho nhóm vi phạm trước 1/7/2014, qua đó gỡ vướng khi bồi thường, thu hồi đất.
Theo Điều 139 Luật Đất đai 2024, các hành vi vi phạm trước ngày 1/7/2014 được chia thành nhiều nhóm. Có nhóm không được công nhận quyền sử dụng đất. Có nhóm được xem xét cấp giấy chứng nhận nếu đã sử dụng ổn định, không tranh chấp, phù hợp quy hoạch sử dụng đất và thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính.
Vướng mắc phát sinh khi một thửa đất thuộc diện được xem xét cấp sổ theo Điều 139, nhưng lại nằm trong phạm vi dự án thu hồi đất theo Điều 78, Điều 79 hoặc theo cơ chế đặc thù tại Nghị quyết 254/2025/QH15. Khi đó, nhiều địa phương lúng túng: tiếp tục giải quyết hồ sơ cấp sổ hay dừng lại để ưu tiên giải phóng mặt bằng?
Thực tế, cùng một thửa đất, khi xem xét cấp sổ thì áp dụng quy hoạch sử dụng đất theo Điều 139. Nhưng khi dự án được phê duyệt, một số nơi lại căn cứ quy hoạch dự án để cho rằng thửa đất “không còn phù hợp quy hoạch”, từ đó dừng hồ sơ cấp sổ. Cách hiểu và cách làm này chưa thống nhất giữa các địa phương.
Một cán bộ làm công tác đất đai từng chia sẻ: “Người dân đã sử dụng đất ổn định, thiện chí hoàn thiện thủ tục. Nhưng hồ sơ bị dừng vì dự án chồng lấn. Cấp sổ xong rồi thu hồi có đúng không? Không cấp thì người dân mất quyền lợi khi bồi thường. Thực sự rất khó xử”.
Việc không cấp sổ không khiến người dân mất trắng, nhưng khiến cho quá trình bồi thường khi thu hồi trở nên phức tạp và dễ tranh chấp. Khi chưa có giấy chứng nhận, người dân phải cung cấp thêm hàng loạt giấy tờ, chứng cứ về nguồn gốc đất, quá trình sử dụng, đăng ký kê khai, hiện trạng và loại đất để làm căn cứ bồi thường.
Chỉ cần mỗi địa phương hiểu khác nhau về điều kiện công nhận quyền sử dụng đất trong bối cảnh thu hồi theo Điều 78, Điều 79 thì khiếu nại rất dễ phát sinh và kéo dài. Người dân không hiểu vì sao cùng một thửa đất, sáng còn được xác nhận phù hợp để cấp sổ, chiều lại bị coi là không phù hợp quy hoạch để được bồi thường.
Đáng nói hơn, những người có hoàn cảnh tương tự nhưng thửa đất không nằm trong phạm vi dự án thì lại có thể hoàn tất thủ tục cấp sổ thuận lợi. Hai người cùng xây nhà trên đất nông nghiệp năm 2012, cùng sử dụng ổn định, cùng kê khai và thực hiện nghĩa vụ tài chính, nhưng người có sổ, người thì không. Cách áp dụng pháp luật như vậy tạo ra kết quả khác nhau đối với những trường hợp tương đồng, khó có thể coi là công bằng.
Từ góc độ cơ quan thu hồi đất, vướng mắc này cũng gây nhiều khó khăn. Nếu bồi thường cho người không có sổ như người có sổ, cơ quan thực hiện phải làm rõ căn cứ pháp lý, tránh bị khiếu nại. Nếu bồi thường thấp hơn, người dân sẽ phản ứng.
Đề xuất của Bộ Nông nghiệp và Môi trường đi theo hướng rõ ràng hơn: việc thửa đất đã nằm trong phạm vi thu hồi dự án không phải là lý do để dừng xem xét cấp giấy chứng nhận đối với những trường hợp vi phạm trước 1/7/2014 mà Điều 139 cho phép. Hồ sơ vẫn được xem xét theo đúng quy định của luật. Nếu người sử dụng đất đáp ứng đầy đủ điều kiện và hoàn thành nghĩa vụ tài chính thì được cấp giấy. Sau đó, khi Nhà nước thu hồi đất theo Điều 78, Điều 79 hoặc theo Nghị quyết 254/2025/QH15, việc bồi thường, hỗ trợ sẽ có căn cứ pháp lý rõ ràng hơn.
Nghe có vẻ nghịch lý: cấp sổ rồi lại thu hồi ngay. Nhưng về bản chất pháp lý, đây là logic đúng khi hồ sơ chưa rơi vào tình trạng đã có quyết định thu hồi đất theo Điều 151 trừ trường hợp quá 03 năm mà chưa thực hiện quyết định. Mục đích là “chốt” tình trạng pháp lý của thửa đất và nghĩa vụ tài chính để làm căn cứ bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi. Cấp sổ là việc Nhà nước công nhận quyền sử dụng đất cho người đủ điều kiện. Thu hồi đất là việc Nhà nước thực hiện quyền thu hồi vì lợi ích quốc gia, công cộng và phải bồi thường, hỗ trợ cho người có quyền sử dụng đất. Hai thủ tục này không loại trừ nhau mà bổ sung cho nhau.
Trước ngày 1/7/2014, công tác quản lý đất đai còn nhiều bất cập. Không ít trường hợp người dân tự chuyển mục đích sử dụng đất, lấn chiếm đất nhưng đã sinh sống ổn định nhiều năm, xây dựng nhà cửa, đóng thuế và thực hiện nghĩa vụ với địa phương. Điều 139 Luật Đất đai 2024 được thiết kế như một cơ chế xử lý lịch sử, với điều kiện chặt chẽ.
Nếu hồ sơ của những trường hợp này bị dừng chỉ vì đất nằm trong phạm vi dự án, người dân rơi vào tình trạng “đủ điều kiện để được xem xét nhưng không kịp hoàn tất thủ tục công nhận”, dẫn đến tranh chấp khi bồi thường. Việc tiếp tục xem xét cấp sổ trước khi thu hồi là cách để khép lại những vướng mắc kéo dài từ quá khứ.
Dĩ nhiên, chính sách này cần được kiểm soát chặt chẽ. Không phải mọi vi phạm đều được hợp thức hóa. Chỉ những trường hợp đáp ứng đầy đủ điều kiện của Điều 139, sử dụng đất ổn định, không tranh chấp và hoàn thành nghĩa vụ tài chính mới được xem xét cấp giấy. Đồng thời, cần tăng cường giám sát, thanh tra và xử lý nghiêm trách nhiệm cán bộ nếu cố tình lợi dụng quy định để cấp sổ sai.
Quay lại chuyện của chị Lan. Nếu đề xuất này được thông qua, hồ sơ cấp sổ của chị có cơ sở để tiếp tục giải quyết. Khi dự án triển khai, chị được bồi thường với tư cách người có quyền sử dụng đất hợp pháp, không phải tranh cãi, không phải khiếu nại kéo dài. Người dân yên tâm, cơ quan quản lý cũng có căn cứ rõ ràng để thực hiện thu hồi và bồi thường.
Đó mới là ý nghĩa thực chất của sổ đỏ – không chỉ là một tờ giấy chứng nhận, mà là sự bảo đảm quyền lợi cho cả người có đất và Nhà nước khi thu hồi đất.
Hoàng Hà
Nguồn tin: https://vnexpress.net/cap-so-do-roi-thu-hoi-4998502.html
