Trong thế giới động vật, những chuyến di cư thường gắn liền với các loài chim, nhưng chúng không phải là bậc thầy duy nhất của những hành trình dài. Một số loài dơi cũng di cư qua các lục địa, với quãng đường kéo dài hàng nghìn km, tương tự như chim. Tuy nhiên, hành vi di cư này hiếm hoi và khó quan sát, khiến các nhà khoa học luôn tò mò.
Gần đây, nghiên cứu từ Viện Hành vi Động vật Max Planck (MPI-AB) đã giúp hé lộ bí mật này. Bằng cách sử dụng các cảm biến siêu nhẹ hiện đại, nhóm nghiên cứu đã theo dõi hành trình của loài dơi nâu lớn (danh pháp khoa học Eptesicus serotinus ) trong mùa di cư xuân tại châu Âu. Những phát hiện này không chỉ mở ra cách nhìn mới về hành vi của dơi mà còn mang lại tiềm năng bảo vệ loài động vật quan trọng này trước các tác động của con người.
Công nghệ kết nối “giống điện thoại di động”
Cảm biến sử dụng trong nghiên cứu này được phát triển bởi các kỹ sư tại MPI-AB và có trọng lượng siêu nhẹ, chỉ bằng 5% trọng lượng cơ thể của dơi. Chúng tích hợp nhiều chức năng, bao gồm đo nhiệt độ không khí, mức độ hoạt động, và đặc biệt là khả năng truyền dữ liệu theo thời gian thực qua một mạng từ xa, bao phủ toàn bộ châu Âu.
Theo nhà nghiên cứu Tim Wilder, một trong những người dẫn đầu phát triển công nghệ này, các cảm biến hoạt động tương tự như mạng di động, giúp theo dõi dơi từ bất cứ nơi nào. “Chúng tôi không chỉ theo dõi đường di cư mà còn nắm được môi trường mà dơi trải qua trong hành trình của mình”, Wilder chia sẻ.
Với các cảm biến tiên tiến này, nhóm nghiên cứu đã theo dõi hành trình của 71 con dơi nâu lớn, ước tính kéo dài đến 1.600 km. Đây là một bước tiến lớn trong việc khám phá hành vi di cư vốn vẫn còn là “hộp đen” khó mở của dơi.
Dơi và chiến lược “cưỡi sóng” trên những đợt bão ấm
Kết quả nghiên cứu cho thấy, loài dơi nâu lớn đã tận dụng các mặt trận bão ấm trong hành trình di cư. Chúng thường bắt đầu bay vào ban đêm khi áp suất không khí giảm và nhiệt độ tăng, tức là ngay trước khi bão đến.
Nhà nghiên cứu Dina Dechmann, một thành viên trong nhóm, mô tả hiện tượng này giống như “pháo hoa dơi”. Trong những đêm đặc biệt, số lượng lớn dơi cùng rời đi một lúc, tận dụng luồng không khí ấm để di chuyển xa hơn với ít năng lượng hơn. Các cảm biến trên dơi cho thấy chúng sử dụng ít năng lượng hơn khi bay trong điều kiện thuận lợi này, tương tự như cách chim tận dụng gió trong quá trình di cư.
Hành trình khó khăn và đầy thử thách
Dơi di cư không theo một con đường cố định, mà di chuyển theo hướng đông bắc với quỹ đạo đa dạng hơn so với suy nghĩ trước đây. Nhóm nghiên cứu phát hiện rằng dơi có thể bay gần 400 km chỉ trong một đêm – con số phá kỷ lục về khoảng cách di cư từng được ghi nhận của loài này.
Tuy nhiên, khác với chim di cư, dơi không dự trữ năng lượng trước khi bắt đầu hành trình. Chúng cần tìm kiếm thức ăn liên tục trong suốt quá trình di cư. Điều này khiến hành trình của chúng trở thành một chuỗi những chuyến bay ngắn, xen kẽ với các điểm dừng để kiếm ăn.
“Dơi không tăng trọng lượng trước khi di cư như chim”, Dechmann giải thích. “Chúng cần nạp năng lượng mỗi đêm, biến hành trình của mình thành một chuỗi các bước nhảy thay vì một chuyến bay liên tục”.
Tác động từ môi trường và con người
Ngoài việc khám phá hành vi di cư, nghiên cứu này còn mang ý nghĩa quan trọng trong việc bảo vệ loài dơi khỏi các mối đe dọa. Một trong những thách thức lớn nhất đối với dơi di cư là các tuabin gió – nơi xảy ra nhiều vụ va chạm gây tử vong.
Hiểu rõ hơn về thời điểm và địa điểm dơi di cư có thể giúp các nhà quản lý lên kế hoạch bảo vệ chúng. Ví dụ, các trang trại gió có thể tạm thời ngừng hoạt động tuabin vào ban đêm khi dơi di cư qua khu vực.
“Trước đây, chúng tôi không biết điều gì đã kích hoạt hành vi di cư của dơi”, tiến sĩ Eduard Helm, tác giả chính của nghiên cứu, chia sẻ. “Giờ đây, chúng tôi có thể phát triển các hệ thống dự đoán để hỗ trợ bảo vệ loài động vật quan trọng này”.
Nghiên cứu về hành vi di cư của dơi nâu lớn không chỉ là bước đầu tiên trong việc khám phá “hộp đen” bí ẩn này mà còn là động lực cho các nghiên cứu sâu hơn trong tương lai. Với công nghệ cảm biến tiên tiến, các nhà khoa học có thể tiếp tục mở rộng hiểu biết về hành vi di cư của nhiều loài dơi khác.
“Chúng tôi mới chỉ chạm vào bề nổi của vấn đề,” Helm chia sẻ. “Còn rất nhiều điều cần khám phá, và chúng tôi hy vọng sẽ sớm làm sáng tỏ các bí ẩn khác về hành vi và sinh thái của dơi”.
Loài dơi đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, từ việc thụ phấn cho cây trồng đến kiểm soát côn trùng gây hại. Tuy nhiên, chúng đang phải đối mặt với nhiều thách thức do các hoạt động của con người. Nghiên cứu di cư của dơi không chỉ giúp hiểu thêm về hành vi sinh học đặc biệt này mà còn cung cấp cơ sở khoa học để bảo vệ chúng khỏi các mối đe dọa.
Hành trình của loài dơi, với sự hỗ trợ của công nghệ hiện đại, là minh chứng cho sự kết nối giữa khoa học và bảo tồn. Với những nỗ lực không ngừng, con người có thể đóng vai trò là người quản lý, bảo vệ các loài động vật quý giá này và duy trì sự cân bằng của thiên nhiên.
Nguồn tin: https://genk.vn/hanh-trinh-bi-an-cua-loai-doi-lam-the-nao-ma-chung-co-the-bay-qua-luc-dia-voi-quang-duong-len-toi-hang-nghin-km-20250104093054461.chn