Ngày 18 tháng 5 năm 1980, vụ phun trào khủng khiếp của núi lửa St. Helens tại bang Washington, Mỹ, đã làm thay đổi toàn bộ cảnh quan nơi đây. Dung nham, tro bụi và đá bọt trải rộng hàng chục dặm, biến những cánh rừng tươi tốt thành bãi đất chết. Đất bị nung cháy, hệ sinh thái bị xóa sổ, và nhiều nhà khoa học tin rằng nơi đây sẽ mất hàng thế kỷ để tái sinh.
Nhưng trong bối cảnh đó, một nhóm các nhà nghiên cứu đã đưa ra một ý tưởng đầy táo bạo và có phần kỳ quặc: thả chuột gopher xuống vùng đất này. Họ không trông chờ những con gặm nhấm nhỏ bé này sẽ làm nên điều thần kỳ, nhưng vẫn muốn thử xem liệu chúng có thể khơi mào lại vòng tuần hoàn sinh học từ lớp đất đã bị chôn vùi dưới tro bụi.
“Gopher” là tên gọi chung cho một số loài động vật gặm nhấm đào hang thuộc họ Chuột nang (Geomyidae), hay còn gọi là chuột túi má. Chúng phân bố rộng rãi ở Bắc và Trung Mỹ.
Hai năm sau thảm họa, một nhóm chuột gopher bản địa được đưa đến khu vực bao quanh núi St. Helens trong một thí nghiệm ngắn ngủi. Chúng được đặt trong khu vực đá bọt khô cằn và được quan sát suốt một ngày. Trong 24 giờ ấy, những con chuột nhỏ đã cần mẫn đào bới, đưa các lớp đất giàu vi sinh vật từ bên dưới trồi lên mặt đất.
Không ai ngờ rằng chỉ trong một ngày ngắn ngủi, hành vi tự nhiên ấy lại khởi động một chuỗi phản ứng sinh học kéo dài suốt hơn bốn thập kỷ. Sáu năm sau, nơi những con gopher “làm việc”, hàng chục ngàn cây non đã mọc lên xanh tốt, trong khi những vùng đất xung quanh vẫn là sa mạc tro bụi.
Mặc dù thường bị coi là loài gây hại, nhưng chuột gopher lại đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái, thậm chí có thể giúp phục hồi đất bị suy thoái.
Dù chuột gopher đóng vai trò khơi nguồn, nhưng nhân tố quyết định cho sự hồi sinh bền vững chính là hệ vi sinh vật trong đất, đặc biệt là các loại nấm cộng sinh rễ (mycorrhizal fungi). Trong điều kiện đất bị xóa sạch lớp mặt, nấm đã đóng vai trò như “cánh tay nối dài” giúp cây cối tiếp cận dinh dưỡng và nước từ tầng sâu hơn.
“Các vi sinh vật đất điều chỉnh chu trình dinh dưỡng, tương tác với nhiều sinh vật khác và hỗ trợ các chức năng sống còn của hệ sinh thái, ngay cả trong điều kiện khắc nghiệt nhất”, nhóm nghiên cứu viết trong bài báo đăng trên tạp chí Frontiers in Microbiomes .
Một phát hiện thú vị khác: ngay cả những khu rừng thông và vân sam bị tro bụi phủ kín cũng không chết hàng loạt như từng lo ngại. Nhờ nấm, chúng hấp thụ chất dinh dưỡng từ chính những lớp lá kim rụng và hồi phục nhanh chóng. Trong khi những khu rừng bị chặt phá gần đó không còn lớp phủ vi sinh lại chật vật để nảy mầm trở lại.
Tất cả các loài chuột gopher đều là động vật đào hang. Hệ thống hang của chúng có thể rất phức tạp, với nhiều đường hầm và kho chứa thức ăn lớn. Sự hiện diện của chúng thường được nhận biết qua các ụ đất tươi đường kính khoảng 20 cm trên bề mặt.
Khi nhóm nghiên cứu quay lại hiện trường hơn 40 năm sau, kết quả khiến tất cả sửng sốt. Các khu vực từng có hoạt động của gopher sở hữu hệ vi sinh vật đa dạng hơn đáng kể so với các khu rừng nguyên sinh lân cận. Thậm chí, mức độ phong phú của nấm trong đất ở các vùng này còn vượt trội hơn cả những khu vực chưa từng bị khai thác trước vụ phun trào.
“Vào những năm 1980, chúng tôi chỉ thử nghiệm phản ứng ngắn hạn”, nhà vi sinh vật học Michael Allen, đồng tác giả nghiên cứu, nhớ lại. “Ai mà ngờ rằng việc thả một con chuột gopher trong một ngày lại có thể tạo ra tác động kéo dài đến 40 năm?”
Nhà sinh học môi trường Emma Aronson bổ sung: “Thật kinh ngạc khi so sánh khu rừng nguyên sinh đã từng bị bao phủ bởi tro bụi với một khu vực bị chặt phá. Vùng đất có gopher đã tái sinh, còn nơi kia vẫn cằn cỗi”.
Một số nghiên cứu gần đây cho thấy chuột gopher có thể kéo rễ cây xuống để “thu hoạch”, nhưng không ăn hết mà để lại một phần để rễ tiếp tục phát triển. Hoạt động này tiêu tốn thời gian và năng lượng nhưng giúp chúng có nguồn thức ăn bền vững. Chúng còn được biết đến với việc “trồng nấm” ký sinh trên lá cỏ.
Câu chuyện của những con chuột gopher và hệ nấm dưới lòng đất không chỉ là một thành tựu khoa học thú vị, mà còn là minh chứng sống động cho sự bền bỉ và khả năng tự chữa lành của tự nhiên.
Trong khi con người thường tìm kiếm những giải pháp công nghệ cao để phục hồi môi trường, đôi khi chính những sinh vật nhỏ bé, bị xem là “gây hại” lại nắm giữ chìa khóa cho sự tái sinh bền vững.
Thí nghiệm tại núi St. Helens cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của vi sinh vật trong hệ sinh thái, thứ thường bị bỏ qua trong các chiến lược phục hồi rừng hoặc cải tạo đất. Dưới bề mặt im lìm, cuộc sống vẫn đang âm thầm hồi sinh, từng phân tử, từng sợi nấm, từng cái rễ.
Và tất cả bắt đầu từ một vài con chuột nhỏ, được thả xuống núi lửa trong một ngày kỳ lạ.
Nguồn tin: https://genk.vn/cac-nha-khoa-hoc-tha-chuot-gophers-xuong-vung-dat-chet-trong-24-gio-bon-thap-ky-sau-ai-cung-phai-ngac-nhien-vi-hanh-dong-nay-20250617114011866.chn
